Antisosyal Kişilik Bozukluğu: Tanım, Nedenler, Belirtiler ve Tedavi Yöntemleri
Antisosyal kişilik bozukluğu olan insanlar toplumun normlarına uymaz, aldatıcıdırlar, ilişkilerde göz korkuturlar ve başkalarının haklarını göz önünde bulundurmazlar. Antisosyal kişilik bozukluğu olan insanlar yasalara aykırı davranabilir ve bu yüzden hukuki olarak cezalandırılabilirler. Aşağıda daha fazla bilgi bulabilirsiniz.
Antisosyal kişilik bozukluğu: Tanım
Sosyopat veya psikopat olarak da adlandırılan antisosyal kişilik bozukluğu, bir kişinin sürekli olarak doğru ve yanlışlara saygı göstermediği ve başkalarının haklarını ve duygularını göz ardı ettiği zihinsel bir bozukluktur. Antisosyal kişilik bozukluğu olan insanlar, başkalarını sertçe veya duygusuz kayıtsızlıkla kontrol altına alma veya manipüle etme eğilimindedir. Antisosyal kişilik bozukluğu olan insanların en dikkat çekici özelliği, suçluluk veya pişmanlık hissetmemeleridir.
Antisosyal kişilik bozukluğunun etkisinde olan insanlar genellikle yasaları ihlal ederek suç işlerler. Bu insanlar yalan söyleyebilir, şiddetli veya dürtüsel davranabilir ve bu insanların uyuşturucu ve alkol kullanımı ile ilgili problemleri olabilir. Bu özelliklerden dolayı, antisosyal kişilik bozukluğu olan insanlar genellikle aile, iş veya okulla ilgili sorumlulukları yerine getiremezler.
Antisosyal kişilik bozukluğu neden olur?
Kişilik, herkesi benzersiz kılan düşünce, duygu ve davranışların birleşimidir. İnsanların dış dünyayı ve kendilerini nasıl gördüklerini bilme, anlama ve ilişki kurma biçimleri bununla ilgilidir. Kişilik, kalıtsal eğilimler ve çevresel faktörlerin etkileşimi ile şekillenerek oluşur.
Antisosyal kişilik bozukluğunun kesin nedeni bilinmemektedir, ancak:
- Genler ilgili kişiyi antisosyal kişilik bozukluğuna karşı savunmasız bırakabilir ve ilgili yaşam durumları gelişimini tetikleyebilir.
- Beyin gelişimi sırasında beyin fonksiyonlarının sonuçlanma şeklindeki değişiklikler bu durumu tetikleyebilir.
Antisosyal kişilik bozukluğu: Risk faktörleri
Bazı faktörlerin bu tip kişilik bozukluğu geliştirme riskini arttırdığı görülmektedir, örneğin:
- Çocukluk çağında davranış bozukluğunun teşhisi
- Ailede bu tip ve diğer kişilik bozuklukları veya zihinsel sağlık bozuklukları olması
- Çocukluk döneminde istismar veya ihmal edilme durumları
- Çocuklukta karışık, şiddetli veya kaotik aile hayatı
Önemli not:
Erkeklerin antisosyal kişilik özelliklerini geliştirme riski kadınlardan daha fazla görünmektedir.
Antisosyal kişilik bozukluğu: Belirtiler
Antisosyal kişilik bozukluğunun belirtileri şunları içerebilir:
- Yapılan doğru ve yanlışa dair umursamazlık
- Sürekli yalan söylemek ya da başkalarını sömürmek için aldatmak
- Alaycı olmak ve başkalarına karşı göstermemek
- Kişisel kazanç ve kişisel zevk için başkalarını manipüle etmek için cazibe veya zekâ kullanma
- Kibir, üstünlük duygusu ve her konuda fikir sahibi olmak
- Suç davranışı da dahil olmak üzere yasalarla ilgili tekrar eden sorunlar
- Gözdağı ve sahtekârlık yoluyla başkalarının haklarını tekrar tekrar ihlal etmek
- Dürtüsellik veya önceden plan yapamama
- Düşmanlık, önemli derecede sinirlilik, ajitasyon, saldırganlık veya şiddet
- Başkaları için empati eksikliği ve başkalarına zarar verme konusunda pişmanlık eksikliği
- Kendinin veya başkalarının güvenliğine saygı duymadan gereksiz risk alma veya tehlikeli davranışlar sergileme
- Kötü veya küfürlü sözler kullanma
- Davranışın olumsuz sonuçlarını dikkate almamak veya hatalardan ders çıkarmamak
- Sürekli sorumsuz olmak ve iş veya mali yükümlülüklerini yerine getirmemek
Antisosyal kişilik özelliklerine sahip olan yetişkinler tipik olarak 15 yaşından önce davranış bozukluğu belirtileri gösterir. Davranış bozukluğu belirtileri aşağıdakiler gibi ciddi, kalıcı davranış problemlerini içerir:
- İnsanlara ve hayvanlara karşı saldırganlık
- Mülkiyet hakkına saygı duyulmaması
- Dolandırıcılık
- Hırsızlık
- Kuralların ciddi biçimde ihlali
Önemli not:
Her ne kadar antisosyal kişilik bozukluğunun yaşam boyu sürdüğü düşünülse de bazı insanlarda belirli semptomlar – özellikle yıkıcı ve cezai davranışlar – zamanla azalabilir. Ancak bu azalmanın yaşlanmanın bir sonucu mu yoksa antisosyal davranışların sonucu mu olduğu net değildir.
Antisosyal kişilik bozukluğu: Doktor kontrolü
Antisosyal kişilik bozukluğundan mustarip insanların kendi başlarına yardım istemeleri olası değildir. Bir arkadaşınızın veya aile üyenizin bu bozukluğa sahip olabileceğinden şüpheleniyorsanız, kişinin nazikçe psikiyatrdan yardım almasını önerebilirsiniz.
Antisosyal kişilik bozukluğu: Teşhis
Antisosyal kişilik bozukluğu olan insanların yardıma ihtiyaç duyduklarına inanmaları olası değildir. Bununla birlikte, depresyon, anksiyete, öfke kontrol kaybı gibi diğer semptomlar veya madde kötüye kullanımının tedavisi için doktor kontrolü şarttır.
Bu tip kişilik bozukluğu olan kişiler, belirtileri doğru bir şekilde açıklayamayabilir. Teşhis konusunda anahtar bir faktör, etkilenen kişinin başkalarıyla olan ilişkisidir. Bu durumda kişinin ailesi ve arkadaşları faydalı bilgiler sağlayabilir.
Antisosyal kişilik bozukluğunun teşhisi tipik olarak aşağıdakilere dayanır:
- Düşünceleri, duyguları, ilişkileri, davranış kalıplarını ve aile geçmişini araştırma
- Psikolojik değerlendirme
- Kişisel ve tıbbi geçmiş
- Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabında (DSM-5) listelenen belirtiler
Tipik olarak bu tip kişilik bozukluğu 18 yaşından önce teşhis edilmemesine rağmen, çocuklukta veya gençlik yıllarında bazı semptomlar ortaya çıkabilir. Genellikle 15 yaşından önce davranış bozukluğu belirtileri görülür.
Önemli not:
Antisosyal kişilik bozukluğunu erken teşhis etmek uzun vadeli olumsuz sonuçları iyileştirmeye yardımcı olabilir.
Antisosyal kişilik bozukluğu: Tedavi
Antisosyal kişilik bozukluğunun tedavisi zordur, ancak bazı insanlar için tedavi ve yakın takip uzun vadede yararlı olabilir. Bu kişilik bozukluğunun tedavisinde deneyim sahibi ruh sağlığı uzmanlarından, yani işinin ehli psikiyatrlardan yardım almalısınız. Tedavi, her bireyin özel durumuna, tedaviye katılma istekliliğine ve semptomların şiddetine bağlıdır.
Psikoterapi
Konuşma terapisi olarak da adlandırılan psikoterapi bazen antisosyal kişilik bozukluğunu tedavi etmek için kullanılır. Terapi, örneğin, öfke ve şiddet yönetimi, alkol veya madde kötüye kullanımı tedavisi ve diğer akıl sağlığı durumlarının tedavisini içerebilir. Ancak psikoterapi her zaman etkili değildir, özellikle semptomlar şiddetliyse ve etkilenen kişi durumunu inkâr ediyorsa.
İlaç tedavisi
Antisosyal kişilik bozukluğunu tedavi etmek için özel olarak onaylanmış hiçbir ilaç yoktur. Psikiyatrlar bazen anksiyete veya depresyon gibi antisosyal kişilik bozukluğu ile ilişkili durumlar veya saldırganlık belirtileri için çeşitli ilaçlar reçete edebilirler. Bazı ilaçlar dikkatli kullanılmalıdır, çünkü bu insanlar ilaçları yanlış kullanım potansiyeline ve bu yüzden bağımlılık geliştirmeye eğilimli insanlardır.
Antisosyal kişilik bozukluğu: Önlemler
Risk altındaki kişilerde antisosyal kişilik bozukluğunun gelişmesini önlemenin kesin bir yolu yoktur. Antisosyal davranışların kökeninin çocukluk çağında olduğu düşünüldüğünden, ebeveynler, öğretmenler ve çocuk doktorları erken uyarı işaretlerini tespit edebilirler. Davranış bozukluğu gösteren çocuklara erken müdahale etmek, uzun vadede faydalı bir seçenek olabilir.
Antisosyal kişilik bozukluğu: Potansiyel komplikasyonlar
Antisosyal kişilik bozukluğunun komplikasyonları, sonuçları ve sorunları şunları içerebilir:
- Eş veya çocuk istismarı ya da ihmali
- Alkol veya madde kullanımıyla ilgili sorunlar
- Ceza almak veya cezaevinde olmak
- Cinayet veya intihar davranışları
- Depresyon veya anksiyete gibi diğer zihinsel sağlık bozukluklarına sahip olmak
- Düşük sosyal-ekonomik durum ve evsizlik
- Genellikle şiddet sonucu erken ölüm