ARDS (Akut Solunum Sıkıntısı Sendromu) Nedir? Nedenler, Belirtiler, Tedaviler

ARDS nedir?

Akut solunum sıkıntısı sendromu (ARDS); akciğerlerdeki küçük, elastik hava keseleri olan alveollerde sıvı birikimiyle birlikte ortaya çıkan solunum güçlüğüdür. Sıvı, ciğerlerin yeterli havayla dolmasını engeller, bu da kan dolaşımına daha az oksijen taşınması anlamına gelir. Dolayısıyla bu durum, organların çalışması için ihtiyaç duydukları oksijenden mahrum bırakılmasına neden olmaktadır.

Akut solunum sıkıntısı sendromu tipik olarak, zaten kritik derecede hasta olan veya önemli yaralanmalara sahip olan kişilerde ortaya çıkmaktadır. ARDS’ın ana semptomu olan şiddetli nefes darlığı, genellikle şiddetli yaralanma veya enfeksiyondan sonra birkaç saat ila birkaç gün içinde gelişmektedir.

Akut solunum sıkıntısı sendromu geliştiren birçok insan, ciddi bir ölüm riski taşır. Bu risk faktörü, yaş ve hastalığın şiddetiyle birlikte artmaktadır. ARDS’tan kurtulan insanlardan bazıları tamamen iyileşirken, diğerlerinde akciğerlerde kalıcı hasar görülmektedir.

ARDS neden olur?

Akut solunum sıkıntısı sendromunun biyolojik nedeni, akciğerlerdeki en küçük kan damarlarındaki kanın oksijenlendiği küçük hava keselerine sızan sıvıdır. Normalde koruyucu bir zar bu sıvıyı damarlarda tutmaktadır. Ancak, ciddi hastalık veya yaralanma bu koruyucu zarda tahribata yol açarak, sıvı sızmasına neden olabilir.

ARDS’ın altında yatan nedenler şunlardır:

1. Sepsis:
   ARDS’ın en yaygın nedeni, kan dolaşımının ciddi ve yaygın bir enfeksiyonu olan sepsistir.
2. Zararlı maddelerin solunması:
   Yüksek konsantrasyonlarda duman veya kimyasal dumanlar solumak, ARDS ile sonuçlanabilir.
3. Şiddetli zatürre:
   Şiddetli pnömoni (zatürre) genellikle tüm akciğeri etkileyen bir hastalıktır.
4. Baş, göğüs veya diğer büyük yaralanmalar:
   Düşme veya araba kazaları gibi travmalar, akciğerlere veya beynin nefes almasını kontrol eden bölüme doğrudan zarar verebilir.
5. Koronavirüs hastalığı 2019 (COVID-19):
   Şiddetli COVID-19’u olan kişiler, ARDS geliştirebilir.
6. Diğer nedenler:
   Bu nedenler arasında; pankreatit (pankreas iltihabı), büyük kan transfüzyonları (kan nakli) ve yanıklar bulunmaktadır.

Kimler risk altındadır?

Akut solunum sıkıntısı sendromu geliştiren çoğu insan, zaten başka bir durum nedeniyle hastaneye kaldırılmıştır ve çoğu hastanın durumu kritiktir. Kan dolaşımında yaygın bir enfeksiyon (sepsis) varsa, kişi özellikle risk altındadır. Kronik alkolizm öyküsü olan kişilerin, ARDS gelişme riski daha ve ARDS’tan ölme olasılıkları daha yüksektir.

ARDS belirtileri nelerdir?

Akut solunum sıkıntısı sendromu belirtileri; sendromun nedenine, ciddiyetine, ayrıca altta yatan kalp veya akciğer hastalığının varlığına bağlı olarak değişebilir. Genel belirtiler aşağıdakileri içerebilir:

1. Şiddetli nefes darlığı
2. Yorucu ve alışılmadık derecede hızlı nefes alma
3. Düşük kan basıncı
4. Kafa karışıklığı ve aşırı yorgunluk

Ne zaman bir doktora görünmeli?

Akut solunum sıkıntısı sendromu genellikle büyük bir hastalığı veya yaralanmayı takip eden bir durumda ortaya çıktığından, etkilenen çoğu insan zaten hastaneye kaldırılmıştır.

ARDS nasıl teşhis edilir?

Akut solunum sıkıntısı sendromunu tanımlamak için belirli bir test yoktur. Teşhis; fizik muayene, göğüs röntgeni, BT taraması ve oksijen seviyelerine dayanılarak konur. Benzer semptomlara neden olabilecek diğer hastalıkları ve durumları (örneğin belirli kalp problemlerini) elemek de önemlidir.

Laboratuvar testleri

Kolunuzdan alınan bir kan örneği veya oksijen ölçüm cihazı kullanılarak yapılan bir test, oksijen seviyenizi ölçebilir. Diğer kan testleri türleri, enfeksiyon veya anemi belirtilerini kontrol edebilir. Doktorunuz akciğer enfeksiyonunuz olduğundan şüphelenirse, enfeksiyonun nedenini belirlemek için hava yolunuzdaki sekresyonları (salgıları) test edilebilir.

Kalp testleri

Akut solunum sıkıntısı sendromu belirtileri, belirli kalp problemlerine benzer olduğundan, doktorunuz aşağıda sıralanan kalp testlerini yapmanızı isteyebilir:

1. Elektrokardiyogram (EKG):
   Bu ağrısız test, kalpteki elektriksel aktiviteyi izler. Bu elektriksel aktiviteyi ölçmek için, vücuda birkaç kablolu sensör takılabilir.
2. Ekokardiyogram (EKO):
   Kalbin bir tür ultrasonu olan bu test, kalbin yapıları ve işleviyle ilgili sorunları ortaya çıkarabilir.

ARDS nasıl tedavi edilir?

Akut solunum sıkıntısı sendromu tedavisinde ilk hedef, kandaki oksijen seviyelerini iyileştirmektir. Oksijen olmadan organlar düzgün çalışamaz.

Oksijen tedavisi

Kan dolaşımına daha fazla oksijen vermek için doktor, muhtemelen aşağıdaki adımları uygulayacaktır:

1. Ek oksijen:
   Daha hafif semptomlar için veya geçici bir önlem olarak, oksijen burna ve ağza sıkıca oturan bir maske aracılığıyla verilebilir.
2. Mekanik havalandırma:
   Akut solunum sıkıntısı sendromu olan çoğu insanın nefes almak için bir makinenin yardımına ihtiyacı olacaktır. Mekanik bir solunum cihazı (ventilatör) havayı ciğerlere gönderir ve sıvının bir kısmını hava keselerinden dışarı iter.

Sıvı kontrolü

Damar içi sıvı miktarını dikkatli bir şekilde yönetmek çok önemlidir. Çok fazla sıvı miktarı, akciğerlerde sıvı birikimini artırabilir. Çok az sıvı da kalbi ve diğer organları zorlayabilir, ayrıca şoka neden olabilir.

İlaç tedavisi

ARDS’lı kişilerde ilaç tedavisindeki hedefler genellikle aşağıdakileri içerir:

1. Enfeksiyonları önlemek ve tedavi etmek
2. Ağrı ve rahatsızlığı gidermek
3. Bacaklarda ve akciğerlerde kan pıhtılaşmasını önlemek
4. Mide reflüsünü en aza indirmek
5. Hastalığı yatıştırmak

Yaşam tarzı ve ev ilaçları

Akut solunum sıkıntısı çekiyorsanız, aşağıdaki öneriler akciğerlerinizi korumanıza yardımcı olabilir:

1. Sigarayı bırakmak:
   Sigara içiyorsanız, bırakmak için yardım isteyin ve mümkün olduğunca pasif içicilikten kaçının.
2. Aşı olmak:
   Yıllık yapılan grip aşısı ve beş yılda bir yapılan zatürre aşısı, akciğer enfeksiyonu riskinizi azaltabilir.

ARDS komplikasyonları nelerdir?

Akut solunum sıkıntısı sendromunuz varsa, hastanedeyken başka tıbbi problemler geliştirebilirsiniz. En yaygın sorunlar arasında aşağıdakiler görülmektedir:

1. Kan pıhtıları:
   Solunum cihazıyla hastanede yatmak, özellikle bacaklarınızdaki derin damarlarda kan pıhtısı geliştirme riskinizi artırabilir. Bacağınızda bir pıhtı oluşursa, bir kısmı kopabilir ve kan akışını engelleyerek akciğerlerinizden birine veya her ikisine (pulmoner emboli) gidebilir.
2. Akciğer iflası (pnömotoraks):
   Çoğu akut solunum sıkıntısı sendromu vakasında, vücuttaki oksijeni artırmak ve sıvıyı akciğerlerden dışarı çıkarmak için ventilatör adı verilen bir solunum makinesi kullanılır. Bununla birlikte, ventilatörün basıncı ve hava hacmi, gazı bir akciğeri zorlayabilir ve bu akciğerin çökmesine neden olabilir.
3. Enfeksiyon:
   Ventilatör doğrudan soluk borunuza yerleştirilmiş bir tüpe takılı olduğundan, mikropların akciğerlerinizi enfekte etmesini ve daha fazla zarar vermesini kolaylaştırır.
4. Yara izi (pulmoner fibroz):
   ARDS’ın başlamasından sonraki birkaç hafta içinde, hava keseleri arasındaki dokuda yara izi ve kalınlaşma meydana gelebilir. Bu durum, ciğerleri sertleştirir ve oksijenin hava keselerinden kan dolaşımına akmasını daha da zorlaştırır.

İyileştirilmiş tedaviler sayesinde, daha fazla insan ARDS’tan kurtulmaktadır. Bununla birlikte, hayatta kalan çoğu insanda aşağıdaki gibi kalıcı etkiler görülmektedir:

1. Solunum problemleri:
   Akut solunum sıkıntısı sendromu olan birçok kişi, akciğer fonksiyonlarının çoğunu birkaç ay ila iki yıl içinde düzeltir, ancak diğerleri hayatlarının geri kalanında solunum problemleri yaşayabilir. Tedavilere iyi yanıt veren insanlar bile genellikle nefes darlığı ve yorgunluk çeker. Ayrıca birkaç aylığına evde ek oksijene ihtiyaç duyabilir.
2. Depresyon:
   ARDS’tan kurtulanların çoğu, tedavi edilebilir bir depresyon döneminden geçtiği de bildirilmiştir.
3. Hafıza ve net düşünmeyle ilgili sorunlar:
   Sakinleştiriciler ve kandaki düşük oksijen seviyeleri, ARDS’tan sonra hafıza kaybına ve bilişsel sorunlara yol açabilir. Bazı durumlarda etkiler zamanla azalabilir, ancak bazılarında hasar, kalıcı olabilir.
4. Yorgunluk ve kas güçsüzlüğü:
   Hastanede ve ventilatöre bağlı olmak, kaslarınızın zayıflamasına neden olabilir. Tedaviden sonra kendinizi çok yorgun hissedebilirsiniz.

Kaynak ve ileri okuma:

1. https://www.lung.org/
2. https://www.webmd.com/
3. https://www.healthline.com/