Böbrek Yetmezliği Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi Nelerdir?

Böbrek yetmezliği: Tanım

Böbrek yetmezliği, böbrek fonksiyonunun ciddi şekilde bozulmasına bağlı olarak vücutta atık ve sıvı birikiminin olduğu yaşamı tehdit eden bir durumdur.

Böbrekler üst karın ve sırt bölgesinde yer alan hayati iç organlardır. Normalde insanlar, genitoüriner sistemdeki idrar yolunun bir parçasını oluşturan fasulye şeklinde iki böbreğe sahiptir. Sağlıklı böbrekler sürekli çalışır ve vücudun toplam kan akışı böbreklerden her dakika birkaç kez geçer.

Böbrek yetmezliğine çeşitli böbrek hastalıkları ve böbrek hasarına ve böbrek fonksiyonunun bozulmasına yol açan diğer durumlar neden olur. Böbrek yetmezliği, aşağıdakiler gibi böbreklerin yaşam ve genel sağlığınız için kritik olan işlevleri yerine getirmesini zorlaştırabilir veya imkânsız hale getirebilir.

• Kandaki atık ürünleri ve fazla suyu ve tuzları filtrelemek, daha sonra vücuttan üreterler, mesane ve üretra yoluyla idrar şeklinde atmak
• Kan basıncını düzenlemeye yardımcı olan renin gibi belirli hormonların üretilmesi
• D vitamininin aktif formunun (kalsitriol) üretilmesi
• Elektrolitlerin ve sodyum, kalsiyum ve potasyum gibi diğer hayati maddelerin düzenlenmesi
• Vücuttaki sıvı seviyesinin ve kalitesinin düzenlenmesi
• Kırmızı kan hücresi üretimini uyarmak

Böbrek hastalığı veya kontrolsüz hipertansiyon gibi diğer durumlar nedeniyle kalıcı böbrek hasarı meydana geldiğinde, geri döndürülemez veya iyileştirilemez. Hipertansiyon veya diyabet gibi böbrek hastalığı için risk faktörleriniz varsa dikkat etmeli ve tedavinizi aksatmamalısınız. Etkili bir tedavi planının ardından böbrek hasarının ilerlemesini yavaşlatabilir veya durdurabilir ve komplikasyon riskini en aza indirebilirsiniz.

Şiddetli nefes darlığı, kanlı dışkı veya kanlı idrar, idrar çıkışında ani azalma, idrara çıkma eksikliği, şiddetli böbrek ağrısı gibi böbrek yetmezliği semptomları için acil tıbbi yardım almanız gerekir. Ayrıca, siz veya tanıdığınız biri aşırı dozda ilaç aldıysa veya zehirli bir madde yuttuysa, bunlar ciddi böbrek hasarına yol açabileceğinden acil müdahale edilmesi gerekmektedir.

Böbrek yetmezliği: Türler

İki genel böbrek yetmezliği türü vardır:

1. Akut böbrek yetmezliği, genellikle birkaç gün içinde aniden ortaya çıkan böbrek fonksiyonlarında hasar ve bozulma olduğu bir durumdur. Akut böbrek yetmezliği, şok, akut piyelonefrit, idrar yolu tıkanıklığı veya bazı zehirli maddelerin yutulması gibi durumlardan kaynaklanabilir. Bazı durumlarda akut böbrek yetmezliği, uzun vadeli sonuçlar olmaksızın tamamen iyileşebilir.
2. Kronik böbrek yetmezliği, uzun bir süre (aylar ila yıllar) boyunca devam eden böbrek fonksiyonunda hasar ve bozulma olduğu bir durumdur. Kronik böbrek yetmezliğine genellikle şeker hastalığı ve yüksek tansiyon gibi uzun süreli hastalıklar neden olur. Kronik böbrek yetmezliği meydana geldiğinde, geri döndürülemez veya tamamen iyileştirilemez.

Böbrek yetmezliği: Belirtiler

Böbrek yetmezliği belirtileri, böbrek hastalığı ve altta yatan diğer nedenlere göre değişebilir. Genel belirtiler şunları içerebilir:

• Rengi bozulmuş veya bulanık idrar
• İdrar yapma zorluğu
• Ayakta durmaya çalışırken baş dönmesi
• Cilt kuruluğu veya kaşıntı
• Vücudun kolayca morarması
• Yorgunluk ve halsizlik
• Kötü kokulu idrar
• Sık idrara çıkma
• Kas krampları
• İdrar yaparken ağrı (dizüri)
• Ayakların veya ayak bileklerinin ağrıması ve şişmesi
• Acil idrara çıkma ihtiyacı
• Uyumakta zorluk, iştah azalması, bitkinlik veya genel olarak iyi hissetmeme gibi belirsiz semptomlar

Ciddi belirtiler

Aşağıdaki böbrek yetmezliği veya ciddi böbrek hastalığı belirtilerinden herhangi birini yaşıyorsanız tıbbi yardım almanız gerekir.

• İdrarda kan veya kan pıhtıları
• Kanlı dışkı veya siyah, katran gibi dışkı
• Bayılma veya tepki vermeme gibi bilinç veya uyanıklık düzeyinde değişiklik
• Kafa karışıklığı ve davranış değişikliği gibi zihinsel durumdaki herhangi değişiklik
• Alt karın, kasık veya testislere hareket edebilen veya yayılabilen şiddetli yan ağrısı
• Nefes darlığı veya nefes almada zorluk gibi solunum sorunları
• İdrara çıkmada ani azalma veya idrara çıkma eksikliği

Not: Ayrıca, siz veya tanıdığınız herhangi biri aşırı dozda ilaç aldıysa veya zehirli bir madde yuttuysa, ciddi böbrek hasarına yol açabileceğinden derhal tıbbi yardım alınması gerekir.

Böbrek yetmezliği: Evreler

Böbrek yetmezliğine bağlı böbrek hasarı aşamaları genel olarak şu şekildedir:

• Evre-1:
  Bu aşamada böbrekler normal olarak çalışır, böbrek çok az miktarda hasar görmüştür. Belirtiler arasında yüksek tansiyon, bacaklarda şişme ve idrar yolu enfeksiyonları vardır.
• Evre-2:
  Bu aşamada böbrekler biraz daha fazla hasar görmüştür. Belirtiler arasında yüksek tansiyon, bacaklarda şişme ve idrar yolu enfeksiyonları bulunur.
• Evre-3:
  Bu aşamada böbreklerde orta ila şiddetli derecede fonksiyon kaybı vardır. Belirtiler arasında idrar yapma alışkanlığında değişiklik, el ve ayaklarda şişme, halsizlik, cilt kuruluğu, sırt ağrısı ve kas krampları bulunur.
• Evre-4:
  Bu aşamada şiddetli böbrek fonksiyonu kaybı vardır. Belirtiler sırasında kansızlık, iştah azalması, kemik hastalıkları ve anormal düzeylerde vitamin ve mineral değerleri vardır.
• Evre-5: Son aşama ve ölümle sonuçlanma riski olan böbrek fonksiyonu kaybıdır. Belirtiler arasında yorgunluk, nefes darlığı, mide bulantısı veya kusma, tiroid bezi sorunları, sırt ağrısı ve vücudun çeşitli bölgelerinin şişmesi vardır.

Böbrek yetmezliği: Nedenler

Böbrek yetmezliğine, idrar yolunda tıkanıklık, enfeksiyon, malignite (kanser), iltihaplanma, deformite, toksik madde alımı veya böbreklere kan akışının azalması gibi böbrek hasarına yol açan çok çeşitli hastalıklar, bozukluklar veya durumlar neden olabilir.

Böbrek yetmezliğinin altında yatan bazı nedenler şunları içerir:

• Zamanla böbreklere zarar verebilen diyabet
• Böbreklerde iltihaplanmaya ve hasara neden olan hastalıklar
• Kalp yetmezliği
• Hipertansiyon (yüksek tansiyon)
• Tekrarlayan mesane enfeksiyonları (sistit), piyelonefrit (böbrek enfeksiyonu) veya septisemi (kan enfeksiyonu) gibi enfeksiyonlar
• Böbrek kanseri
• Karaciğer yetmezliği
• Damardan uyuşturucu kullanımı, belirli ilaçların aşırı dozda alınması veya ağrı kesici ilaçlar gibi bazı ilaçların uzun süreli kullanımı gibi ilaçlar
• Plazma hücrelerinin aşırı miktarda belirli proteinler ürettiği bir kan kanseri olan multipl miyelom
• Polikistik böbrek hastalığı (böbrek dokusuna zarar veren böbreklerde büyük kistlerin oluşumuna neden olan kalıtsal hastalık)
• Şok veya renal arter stenozu (renal arterlerin daralması) nedeniyle böbreklere giden kan akışının azalması
• Sistemik lupus eritematozus (vücudun kendi sağlıklı hücre ve dokularına saldırdığı bozukluk) ve böbreklere saldırabilen diğer otoimmün hastalıklar
• Zehirli maddelere veya toksiklere maruz kalma
• Böbreklere kan sağlayan böbrek veya arterlerde travma veya yaralanma
• Böbrek taşı, tümör, kalp sorunları veya büyümüş prostat bezinin neden olabileceği idrar yolu tıkanıklığı

Böbrek yetmezliği: Risk faktörleri

Böbrek yetmezliği, her yaştan ve herhangi bir ırktan veya kültürel geçmişten insanı etkileyebilir. Aşağıdaki gibi bir dizi faktör sizi böbrek yetmezliği açısından riski altına sokabilir, ancak risk faktörleri olan herkesin hastalık geliştirmesi söz konusu değildir:

• Afrikalı Amerikalı, Yerli Amerikalı, Hispanik Amerikalı, Asyalı veya Pasifik Adalı etnik kökenli olmak
• 65 yaş ve üstü olmak
• Şeker hastalığı
• Radyografik kontrast maddeye maruz kalma
• Ailede böbrek hastalığı veya böbrek yetmezliği geçmişi
• Kalp hastalığı veya karaciğer hastalığı
• Yüksek kolesterol, ateroskleroz (damar sertliği) ve periferik arter hastalığı
• Hipertansiyon (yüksek tansiyon)
• Damar yoluyla uyuşturucu kullanımı
• Karaciğer hastalığı
• Steroid olmayan antienflamatuar ilaçların uzun süreli kullanımı (ibuprofen ve naproksen gibi)
• Aşırı kilolu olmak
• Son zamanlarda yapılan büyük ameliyatlar
• Septisemi (kan enfeksiyonu) gibi ciddi veya yaşamı tehdit eden hastalıklar
• Tütün ve tütün ürünleri içmek

Riskinizi azaltmak

Riskinizi azaltmak için genel olarak şunları yapabilirsiniz:

• Herhangi bir hastalık için doktorunuzun talimatlarına uymak
• Sağlıklı kiloyu korumak ve sağlıklı beslenmek
• Sigara ve türevlerini içmemek
• Eğlence amaçlı da olsa madde ve uyuşturucu kullanmamak
• Diyabet, hipertansiyon, obezite, yüksek kolesterol ve kalp hastalığı gibi kronik hastalıklarınız varsa tedavinizi aksatmamak

Böbrek yetmezliği: Teşhis

Kronik böbrek hastalığı (KBH) ile yaşıyorsanız, doktorunuz sağlığınızı ve böbrek fonksiyonunuzu yakından takip edecektir. KBH’nin sonraki aşamalarında, doktorunuz aşağıdakileri içeren prosedürler yoluyla böbrek yetmezliğini teşhis eder:

• Kan hücresi sayımlarını, elektrolit seviyelerini ve böbrek fonksiyonlarını belirlemek için kan testleri
• İdrar testleri
• Sonografi olarak da adlandırılan böbrek ultrasonu (Böbrek üzerinden bir dönüştürücünün geçirildiği, böbrekten yansıyan ve organın bir resmini bir video ekranında ileten ses dalgaları üreten, girişimsel olmayan bir testtir. Bu test, böbreğin boyutunu ve şeklini belirlemek ve bir kitle, böbrek taşı, kist veya başka bir tıkanıklık veya anormalliği tespit etmek için kullanılır.)
• Kanser veya diğer anormal hücrelerin mevcut olup olmadığını belirlemek ve mikroskop altında inceleme için vücuttan doku örneklerinin (bir iğne ile veya ameliyat sırasında) alındığı böbrek biyopsisi
• Bilgisayarlı tomografi taraması (Vücudun hem yatay hem de dikey kesit görüntülerini üretmek için X-ışınları ve bilgisayar teknolojisinin bir kombinasyonunu kullanan bir tanısal görüntüleme prosedürüdür.)

Doktorunuz böbrek yetmezliğiniz olduğunu belirlerse, bireysel sağlık durumunuzu inceleyecek ve mevcut tedavi seçenekleriniz konusunda size rehberlik edecektir.

Böbrek yetmezliği: Tedavi

Böbrekleriniz artık işlevini iyice azalttığında, tek etkili tedavi seçenekleri şunlardır:

1. Diyaliz, kandaki atıkları ve toksinleri mekanik olarak filtreleyen bir prosedürdür. Hemodiyalizde, temiz kan kan dolaşımına yeniden girmeden önce kimyasalları, atıkları ve sıvıları uzaklaştırmak için kan bir makine aracılığıyla vücuttan yönlendirilir. Periton diyalizi sırasında, bir temizleme sıvısı bir tüpten (kateter) karnınıza akar. Karnınızın astarı (periton) doğal bir filtre görevi görür ve atık ürünleri kanınızdan uzaklaştırır. Belirli bir süre sonra filtrelenmiş atık ürünleri içeren sıvı karnınızdan dışarı akar ve atılır.
2. Böbrek nakli, ciddi şekilde hasar görmüş böbrekleri değiştirmek için sağlıklı bir donör böbreğinin kullanıldığı büyük bir cerrahi prosedürdür. Böbrek nakli yapılan kişiler, vücudun yeni böbreği reddetmesini önlemek için hayatlarının geri kalanında ilaç kullanmak zorundadır. Başarılı bir böbrek naklinden sonra diyaliz artık gerekli değildir.

Akut böbrek yetmezliği olan kişiler böbrek fonksiyonlarını iyileştirebilir. Bununla birlikte, kronik böbrek yetmezliği geri döndürülemez ve yalnızca diyaliz veya başarılı bir böbrek nakli ile tedavi edilebilir.

Böbrek yetmezliği: Diyet ve beslenme ipuçları

Böbrek yetmezliği olan biri muhtemelen kronik böbrek hastalığının (KBH) erken evrelerinde böbrek dostu bir diyet uygulamıştır. Çünkü diyet, böbrekler üzerindeki stresi azaltmak ve daha fazla hasarı önlemek için böbrek hastalığı olan kişiler için tedavinin önemli bir bileşenidir.

Bununla birlikte, böbrek yetmezliği başladığında, tedavi etmenin tek yolu diyaliz veya böbrek naklidir. Diyaliz sırasında, tedaviler arasında sıvı ve toksinlerin kanda birikmesini önleyen bir böbrek diyeti uygulamak çok önemlidir. Doktorunuz ve muhtemelen bir böbrek diyetisyeniniz size özel yemek planı konusunda rehberlik edecektir.

Genel olarak, diyalize giren kişilerin aşağıdakilerin alımını sınırlamaları gerekir:

1. Sıvılar:
   Vücuttaki ekstra sıvılar kan basıncını artırabilir ve kalp yetmezliği gibi başka komplikasyonlara yol açabilir. Diyaliz tedavileri vücutta daha az sıvı ile daha etkilidir. Su ve diğer içecekleri sınırlamanın yanı sıra, birçok taze meyve ve sebze de dahil olmak üzere yüksek su içeriğine sahip yiyeceklerden kaçınmak önemlidir. Uzmanlar, fazla sıvı almadan susuzluğu gidermek için sakız çiğnemeyi veya buz küpleri, nane şekeri veya sert şeker emmeyi tavsiye ediyor.
2. Fosfor:
   Bu mineral kemik sağlığı için önemlidir. Bununla birlikte, diyalizdeyken çok fazla fosfor kanda aşırı seviyelere yol açabilir, bu da aslında kemikleri zayıflatabilir ve kemik hastalığına yol açabilir.
3. Potasyum:
   Hemen hemen tüm gıdalarda bulunan potasyum, kas fonksiyonuna yardımcı olan bir mineraldir. Diyaliz sırasında çok fazla potasyum tüketmek kalp ritim bozukluğu, kalp krizi ve kas güçsüzlüğü gibi komplikasyonlara yol açabilir.
4. Sodyum:
   Böbrekler artık kan dolaşımındaki sodyum miktarını doğal olarak kontrol edemediğinden, diyaliz tedavisi alan birinin sodyum alımını sınırlaması önemlidir. Kanda sodyum birikmesi vücudun sıvı tutmasına neden olur, bu da yüksek tansiyona neden olabilir ve diyaliz tedavilerini zorlaştırabilir.

Böbrek yetmezliği: Potansiyel komplikasyonlar

Böbrek hastalığı ve bunun neticesinde böbrek yetmezliği, ciddi ve yaşamı tehdit edebilecek komplikasyonlara yol açabilir. Düzenli tıbbi bakım alarak ve doktorunuzun size uygun gördüğü tedavi planını izleyerek ciddi komplikasyon riskinizi azaltabilirsiniz.

Böbrek yetmezliğinin potansiyel komplikasyonlar şunları içerir:

• Anemi (kansızlık)
• Kanama sorunları
• Konjestif kalp yetmezliği
• Hayatı tehdit eden yüksek potasyum seviyeleri dahil elektrolit dengesizliği
• Gastrointestinal sistem kanaması
• Hipertansiyon (yüksek tansiyon)
• Zihinsel işlev bozukluğu
• Karaciğer yetmezliği
• Plevral efüzyon (akciğer çevresinde sıvı birikmesi)
• Nöbet
• Sepsis (kan enfeksiyonu)
• Felç
• Ekstremitelerin şişmesi

Böbrek yetmezliği: Hastalarda yaşam kalitesi

Kronik böbrek hastalığı (KBH) ile yaşamak, en belirgin olarak beslenme düzenindeki katı değişikliklerde olmak üzere çeşitli zorluklar sunar. KBH’li kişiler, beslenme etiketlerini araştırmak ve sıvı, sodyum ve diğer minerallerin tüketimini takip etmek için önemli miktarda zaman ve emek harcarlar.

Böbrek yetmezliği meydana geldiğinde ve birinin diyalize girmesi gerektiğinde, tedavilerin günlük rutinler üzerinde ezici bir etkisi olabilir. Randevuları yönetmek ve randevulara katılmak için harcanan zaman, çalışmayı, aile üyelerine bakmayı veya sosyalleşmeyi zorlaştırabilir. Diyalizin yan etkilerinin de uyku bozukluklarına, kronik ağrıya ve cinsel isteksizlik ve iktidarsızlık sorunlarına yol açtığı bildirilmiştir. Genel olarak, diyalize giren kişiler daha az bağımsızlığa sahip olduklarını hissederler.

Kronik böbrek hastalığı ve böbrek yetmezliği, başkalarının anlaması zor olabilecek zihinsel ve duygusal etkilere sahip olabilir. Hem çevrimiçi hem de yüz yüze destek grupları aramak, böbrek hastalığı veya böbrek yetmezliği olan diğer insanlarla bağlantı kurmanızı ve kendinizi daha rahat hissetmenizi sağlar.

Böbrek yetmezliği: Hastalarda yaşam süresi

Böbrek yetmezliği yaşamı tehdit edebilecek tıbbi bir durumdur. Diyaliz veya böbrek nakli olmadan, böbrek yetmezliği olan kişilerin yaşam beklentisi genellikle günlerden haftalara kadar büyük ölçüde değişir.

Diyaliz, toksinleri temizlemede sağlıklı böbrekler kadar etkili değildir ve başka sağlık sorunlarına neden olabilir, ancak diyalizdeki insanlar çok daha uzun yaşayabilir ve yaşamlarını düzenli tedavileri içeren yeni bir rutine uyarlayabilirler.

Başarılı bir böbrek nakli, böbrek yetmezliği olan biri için en iyi prognozu sunar. Böbrek nakli olan kişiler diyalize göre ortalama 15 yıl daha uzun yaşarlar. Böbrek naklinden en çok daha genç yetişkinler yararlanır, ancak örneğin böbrek nakli yapılan 75 yaşındaki insanlar, diyalize girenlere göre ortalama olarak dört yıl daha fazla yaşar.

---

---