DEHB (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu)
Tanım
DEHB (dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu), çocukluk çağında başlayan ve genellikle yetişkinliğe kadar devam eden bir nörogelişimsel bozukluktur. DEHB, dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüsel davranışlarla kendisini belli eder. Bu bozukluk, bireyin okul, iş ve sosyal hayatında önemli zorluklara yol açabilir.
DEHB’nin tanımı, bireyin yaşına ve gelişim seviyesine göre değişiklik gösterebilir. Çocuklarda daha çok aşırı hareketlilik ve dikkat dağınıklığı olarak görülürken, yetişkinlerde organizasyon problemleri ve görevleri tamamlama güçlüğü şeklinde ortaya çıkabilir. Her yaş grubunda farklı şekillerde tezahür edebilen DEHB, kişinin günlük yaşamını etkileyen sürekli bir durumdur.
Belirtiler
DEHB’nin belirtileri üç ana kategoride toplanabilir: dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik. Dikkat eksikliği; sürekli dalgınlık, detaylara dikkat etmeme ve kolayca dikkatin dağılması şeklinde görülür. Hiperaktivite; aşırı enerjik olma, sürekli hareket etme ihtiyacı ve otururken yerinde duramama olarak ortaya çıkar.
Dürtüsellik belirtileri, düşünmeden hareket etme, sırasını beklemede zorlanma ve ani kararlar alabilme ile ilişkilendirilir. DEHB’li bireyler ayrıca, duygusal dalgalanmalar yaşayabilir, buna karşılık aşırı tepkiler verebilir ve bunlarla başa çıkma konusunda zorluk yaşayabilirler. Bu belirtiler, sosyal ilişkilerde ve akademik başarıda sorunlara yol açabilir ve bireyin günlük yaşamını önemli ölçüde etkileyebilir.
Nedenler
DEHB’nin kesin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik faktörlerin önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir. Araştırmalar, DEHB’nin ailelerde geçiş gösterdiğini ve bazı genetik yapıların bu duruma yatkınlık oluşturduğunu göstermektedir. Bunun yanı sıra, beyin kimyası ve yapısal farklılıklar da DEHB’nin gelişiminde etkili olabilir.
Çevresel faktörler de DEHB’nin gelişimine katkıda bulunabilir. Erken yaşta maruz kalınan toksinler, gebelik sırasında alkol veya sigara kullanımı ve düşük doğum ağırlığı gibi faktörler riski artırabilir. Ayrıca, aile içi stres ve çatışma gibi sosyal ve çevresel etkenler de DEHB’nin gelişiminde rol oynayabilir.
Teşhis
DEHB’nin teşhisi, bireyin davranışsal özelliklerini ve belirtilerin süresini değerlendirerek yapılır. Teşhis süreci, genellikle bireyin ebeveynleri, öğretmenleri ve doktorları tarafından yapılan gözlemlere dayanır. Bu süreç, bireyin tıbbi, eğitimsel ve sosyal geçmişi hakkında detaylı bir değerlendirme içerir.
DEHB teşhisi koymak için standart kriterler Amerikan Psikiyatri Birliği’nin (APA) “Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı” (DSM-5) tarafından sağlanır. Teşhis, belirtilerin en az altı ay boyunca devamlı olarak ve farklı ortamlarda gözlemlenmesini gerektirir. Bu süreç, başka tıbbi veya psikolojik durumların belirtileriyle karışmaması için dikkatli bir değerlendirme gerektirir.
Tedavi
DEHB tedavisi, genellikle davranışsal terapiler, ilaç tedavisi ve eğitimsel destek kombinasyonunu içerir. Davranışsal terapi, DEHB’li bireylerin davranışlarını yönetmelerine ve sosyal becerilerini geliştirmelerine yardımcı olabilir. İlaç tedavisi, genellikle dikkati artırıcı ve hiperaktiviteyi azaltıcı etkilere sahip stimülan ilaçlar kullanır.
Eğitimsel destek ve okulda özel düzenlemeler, öğrenme sürecini kolaylaştırmaya ve akademik başarıyı desteklemeye yardımcı olabilir. Ayrıca, aile eğitimi ve destek grupları, ebeveynlerin DEHB’li çocuklarına nasıl daha etkin destek olabileceklerini öğrenmelerine yardımcı olur. Tedavi, bireyin yaşına, semptomların şiddetine ve bireysel ihtiyaçlarına göre kişiselleştirilmelidir.