İnsomnia (Uykusuzluk) Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Tedavileri

İnsomnia nedir?

Uykusuzluk olarak da bilinen insomnia, dünya çapında milyonlarca insanı düzenli olarak etkileyen bir uyku bozukluğudur. Uykusuzluğu olan biri uykuya dalmakta veya uykuda kalmakta zorlanır. Yetişkinler yaşlarına bağlı olarak her bir gün içinde en az 7 ila 9 saat arasında uyumalıdır.

Ülkemizde bu konuda bilimsel araştırma olmamasına rağmen, Amerika’da yapılan bir araştırmada insanların yaklaşık %25’inin her yıl insomnia (uykusuzluk) yaşadığını, ancak bu kişilerin yaklaşık %75’inin uzun vadeli bir sorun geliştirmediğini göstermiştir. Kısa süreli uykusuzluk; gündüz yorgunluğuna, konsantrasyon güçlüğüne ve diğer sorunlara yol açabilir. Uzun vadede ise çeşitli hastalıkların görülme sıklığını artmaktadır.

İnsomnia hastası olmak ne demektir?

İnsomnia (uykusuzluk) çeken bir kişi uykuya dalmakta veya uykuda kalmakta güçlük çeker. Sürekli olarak erken bir şekilde uyanabilir.

Sürekli uyanmalar, aşağıdaki gibi sorunlara yol açabilir:

1. Gündüz uyku hali ve uyuşukluk
2. Zihinsel ve fiziksel olarak genel bir rahatsızlık hissi
3. Ruh hali değişiklikleri, sinirlilik ve kaygı

Ayrıca, yukarıdaki sorunlar var olan uykusuzluğa daha da katkıda bulunabilir. Ek olarak uyku hastalığı, aşağıdaki gibi kronik hastalıkların gelişiminde rol oynayabilir:

• Obezite
• Şeker hastalığı
• Kalp-damar hastalığı
• Depresyon

Ayrıca insomnia, okul ve iş performansına zarar verebilir ve bir kişinin günlük aktiviteleri yapma yeteneğini sınırlayabilir.

İnsomnia hastalığı türleri nelerdir?

Doktorlar, insomnia (uykusuzluk) süresine göre;

1. Akut uykusuzluk, kısa vadeli ve geçici bir sorundur.
2. Kronik uykusuzluk, aylarca veya yıllarca sürebilir.

Nedenine göre;

1. Birincil uykusuzluk kendi başına bir sorundur.
2. İkincil uykusuzluk, başka bir sağlık sorununun sonucudur.

Ek olarak, ciddiyetine göre sınıflandırırlar:

1. Hafif uykusuzluk, yorgunluğun neden olduğu uyku eksikliğini içerir.
2. Orta derecede uykusuzluk günlük işleyişi etkileyebilir.
3. Şiddetli uykusuzluğun günlük yaşam üzerinde önemli bir olumsuz etkisi vardır.

Doktorlar, uykusuzluğun türünü belirlerken, kişinin sürekli olarak çok erken kalkması veya sorun yaşayıp yaşamaması da dahil olmak üzere, aşağıdaki faktörleri de dikkate almaktadır:

• Uykuya dalmada güçlük
• Uykuda kalmada güçlük
• Gün içinde duyulan uyku ihtiyacı

İnsomnia neden olur?

İnsomnia (uykusuzluk), bir dizi fiziksel ve psikolojik faktörden kaynaklanabilir. Çoğunlukla neden kısa süreli stres gibi geçici bir sorundan meydana gelir. Diğer bazı durumlarda uykusuzluk, altta yatan tıbbi bir durumdan kaynaklanabilir.

Yaygın nedenler aşağıdakileri içerir:

• Biyolojik saati etkileyen işler yapmak (gece çalışmak gibi)
• Odanın çok sıcak, çok soğuk, gürültülü veya başka bir şekilde rahatsız edici olması
• Geceleri sürekli uyandıran bakıma muhtaç insanlar ve çocuklar
• Yeterli fiziksel efor sarfetmemek
• Parasomnia (uyku terörü) yaşamak veya kötü rüyalar görmek
• Uyuşturucu madde kullanmak

Bazı insanlarda uyku bozukluğunun nedeni stres veya aşağıdaki bir ruh ya da akıl sağlığı sorunundan kaynaklanabilir:

• Depresyon
• Kaygı bozukluğu
• Bipolar bozukluk
• Şizofreni

Uyku kalitesini sınırlayabilecek diğer bazı sağlık koşulları aşağıdakileri içerir:

• Huzursuz bacak sendromu
• Tiroid hastalıkları
• Uyku apnesi
• Gastrointestinal reflü hastalığı
• KOAH olarak bilinen kronik obstrüktif akciğer hastalığı
• Kronik ağrı

Çoğu zaman, başka bir sağlık sorunu veya organik başka bir neden uykuda zorluğa neden olur. Örneğin menopoz sırasında yaşanan hormonal değişiklikler, gece terlemelerine neden olabilir ve bu da uykuyu kesintiye uğratabilir.

Alzheimer hastalığı olan kişilerin beyindeki değişiklikler de uyku düzenini bozar veya değiştirir. Ayrıca bazı kişilerde, uykuyu engelleyen ve yaşamı tehdit edebilen ölümcül ailesel uykusuzluk hastalığı adı verilen nadir bir genetik bozukluk vardır.

Yatmadan önce TV, telefon gibi cihazlara bakmak

Araştırmalar yatmadan önce; telefon, tablet, bilgisayar gibi cihazların gençlerde uyku kaybına neden olabileceğini göstermektedir. Bu cihazlar aynı zamanda yetişkinlerdeki uyku düzenine de zarar verebilir. Örneğin ışıklar söndükten sonra eğlence amaçlı kullanım uykusuzluk riskini artırıyor gibi görünmektedir.

İlaçlar

Aşağıdaki ilaçlar uyku bozukluğuna ve insomniaya neden olabilir:

• Kortikosteroidler
• Statinler (kolesterol ilaçları)
• Alfa blokerleri (Alfa adrenerjik reseptör antagonistleri)
• Beta blokerler
• Seçici serotonin geri alım inhibitörü (antidepresanlar)
• Anjiyotensin dönüştürücü enzim (ACE inhibitörleri)
• Anjiyotensin 2 reseptör blokerleri (ARB grubu ilaçlar)
• Kolinesteraz inhibitörleri
• Sedatif olmayan H1 agonistleri (antialerjik ilaçlar)
• Glukozamin ve kondroitin kombinasyonu

Kimler risk altındadır?

Uykusuzluk her yaşta ortaya çıkabilir, ancak aşağıdaki gibi bazı faktörler riski artırmaktadır:

• Gece geç saatlerde seyahat etmek
• Vardiyalı çalışmak
• Yaşlı olmak
• Kafein, ilaç, madde veya alkol kullanmak
• Diğer aile üyelerinde benzer sorunun olması (yüksek kaygı ve strese neden olan olaylar)
• İnsanı derinden etkileyen yaşam olayları
• Hamile olmak
• Menopoza girmek
• Belirli fiziksel veya zihinsel sağlık koşullarına sahip olmak

İnsomnia belirtileri nelerdir?

Bozulmuş uyku düzeni dışında, insomnia (uykusuzluk) aşağıdakiler gibi başka sorunlara da yol açabilir:

• Gündüz yorgunluğu veya uyku hali
• Sinirlilik, depresyon veya kaygı
• Gastrointestinal semptomlar (sindirim sistemi bozuklukları)
• Düşük motivasyon veya enerji
• Zayıf konsantrasyon ve odaklanma
• Hatalara veya kazalara yol açan koordinasyon eksikliği
• Uyumak konusunda duyulan endişe
• Uykuya dalmak için ilaç veya alkol kullanmak
• Gerilim tipi baş ağrısı
• Sosyalleşme, çalışma veya ders çalışma zorluğu

Uzmanlara göre uyku eksikliği, motorlu taşıt kazalarında da kilit bir faktördür.

Uykusuzluk hastalığı için hangi doktora gidilir?

Uykusuzluğunuz için uğramanız gereken ilk doktor, bir ruh sağlığı uzmanı yani psikiyatristtir. Bazı durumlarda sizi bir psikoloğa yönlendirebilir. Bir psikolog veya psikiyatrist, uykusuzluğunuzu tedavi etmeye yardımcı olmak için danışmanlık veya davranış terapisi önerebilir.

İnsomnia nasıl teşhis edilir?

Bir uyku uzmanı, uyku problemlerini teşhis ve tedavi etmeye yardımcı olmak için aşağıdakileri yapabilir:

1. Kişiye tıbbi geçmişini, uyku düzenini, madde ve alkol kullanımını sorabilir.
2. Fizik muayene yapabilir.
3. Altta yatan koşullar için bazı testler yapabilir.
4. Uyku düzenini kaydetmek için bir gece uykusu testi isteyebilir.
5. Hareketi ve uyku-uyanma düzenlerini izleyen bir cihaz takmayı önerebilir.

Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’nın beşinci baskısına (DSM-5) göre, doktorlar uyku hastalığını aşağıdakilere dayanarak teşhis edebilir:

1. Kişi uykuya dalmakta veya uykuda kalmakta güçlük çekiyorsa
2. Bu durum yeterli uyku olanaklarına rağmen, 3 ay boyunca haftada en az 3 gece oluyorsa
3. Günlük hayata olumsuz etkisi varsa
4. Başka hiçbir durum bunu açıklayamıyorsa

Uyku düzenini bir günlüğe kaydetmek ve sonuçları doktora göstermek de tanıya yardımcı olabilir.

İnsomnia nasıl tedavi edilir?

En iyi yaklaşım, altta yatan nedene ve uykusuzluğun türüne bağlı olacaktır. Ancak bazı seçenekler aşağıdakileri içerebilir:

1. Psikolojik danışmanlık
2. Bilişsel davranışçı terapi
3. Doktorun yazdığı reçeteli ilaçlar
4. Doktorun önerdiği diğer ilaç ile melatonin tabletleri

Bununla birlikte, melatonin tabletlerinin uykuya yardımcı olduğunu kanıtlamak için yeterince güçlü kanıt yoktur.

Uykusuzluk hastalığına ne iyi gelir?

Bir dizi ipucu uykusuzluğun yönetilmesine yardımcı olabilir. İpuçları arasında aşağıdakiler bulunabilir:

Uyku alışkanlıkları

Mümkün olduğunda aşağıdaki yöntemleri uygulamak uykusuzluğunuza yardımcı olabilir:

1. Yatış ve kalkış saatlerinizi düzenleyin. Mümkün oldukça aynı saatte uyuyun ve aynı saatte uyanın.
2. Yatmadan hemen önce ekranı olan herhangi bir cihazı kullanmaktan kaçının.
3. Yatmadan bir saat önce, örneğin banyo yaparak gevşemeye başlayın.
4. Telefonları ve diğer cihazları yatak odasının dışında tutun.
5. Yatmadan önce odanın ideal bir sıcaklıkta olmasını sağlayın.
6. Odayı karartmak için karartma panjurları veya perdeler kullanın.

Beslenme alışkanlıkları

• Aç yatmaktan kaçının. Gerekirse yatmadan birkaç saat önce sağlıklı bir atıştırmalık yiyin.
• Yatmadan 2-3 saat önce ağır yemek yemekten kaçının.
• Özellikle geceleri kafein ve alkol alımını sınırlayın.
• Genel refahı artırmak için sağlıklı beslenin.

Diğer sağlık sorunlarını giderme

Asit reflüsü veya öksürüğü olan herkes, vücudunun üst kısmını, bir veya daha fazla yastıkla yüksekte tutmaktan fayda görebilir. Doktorunuza; öksürük, ağrı ve uykuyu etkileyen diğer semptomları yönetmenin yollarını sorabilirsiniz.

Rahatlama

Kendinizi rahatlatarak uykuya hazırlamak için aşağıdakileri yapabilirsiniz:

• Günlük olarak düzenli egzersiz yapın.
• Özellikle uyumadan önce nefes alma ve gevşeme egzersizleri yapın.
• Rahatlatıcı müzik veya okuma gibi uyumaya yardımcı olacak aktiviteler yapın.
• Gün içinde uykulu hissetseniz bile kestirmemeye çalışın.
• Anksiyete gibi herhangi bir psikolojik sorun için tıbbi yardım alın.

Sonuç olarak

İnsomnia (uykusuzluk) yaygın bir sorundur. Fiziksel veya zihinsel sağlığı içerebilecek bir dizi sorundan kaynaklanabilir. Bazı durumlarda, bu faktörler çevreseldir veya vardiyalı çalışma, kafein ve alkol kullanımı gibi yaşam tarzı faktörleriyle ilgilidir.
Uykusuzluk, hafif yorgunluktan kronik hastalığa kadar çeşitli sorunlara yol açabilir. Devam eden uyku sorunu yaşayan ve bu sorunun günlük yaşamını etkilediğini hisseden herkes, nedenini belirlemeye ve bir çözüme yardımcı olabilecek bir doktora görünmelidir.

---

Kaynak ve ileri okuma:

1. https://www.mayoclinic.org/
2. https://www.sleepfoundation.org/
3. https://www.medicinenet.com/

---

Not: Konu hakkında ilgili videoyu aşağıdan izleyebilirsiniz: