Kemoterapi Nedir? Kemoterapinin Yan Etkileri Nelerdir?
Kemoterapi nedir?
Kemoterapi, kanser için ilaç kullanan bir tedavi türüdür. Kanser, hücrelerin anormal büyümesidir. Normalde vücuttaki eski veya hasarlı hücreler bölünmeyi durdurur ve ölür. Sağlıklı genç hücreler bu hücrelerin yerini alır. Kanser, yaşlı veya hasarlı hücreler bölündüğünde ve kontrolsüz bir şekilde çoğaldığında ortaya çıkar. Kanser hücreleri, vücudunuz onlara durmaları için sinyal verdiğinde bile hızla çoğalır.
Kemoterapi, hızla büyüyen kanserli hücreleri yavaşlatarak veya durdurarak çalışır. Kemoterapilerin amacı kanseri tedavi etmek, kanseri kontrol altına almak veya kanser semptomlarını hafifletmek olabilir. Kemoterapinin yan etkilerinin bazıları hafifken bazıları da saç dökülmesi gibi ciddi olabilir.
Bununla birlikte, kemoterapi kanseri tedavi etmenin sadece bir yöntemidir, yani başka tedavi seçenekleriniz de olabilir. Bu yüzden kemoterapi almadan önce tüm tedavi seçenekleriniz hakkında ikinci bir görüş almayı düşünebilirsiniz.
Kemoterapi: Türler
Kemoterapi türleri şunları içerir:
- Bölgesel kemoterapi, tüm vücudunuz yerine vücudunuzun belirli bir bölgesini hedef alır. Bölgesel kemoterapi, bir alanda bulunan bir tümörü veya tümörleri hedefler. Ayrıca, ağrıya neden olan başka bir vücut kısmına baskı yapan bir tümör gibi büyük bir tümörün yan etkilerini azaltmaya yardımcı olabilir.
- Sistemik kemoterapi, tüm vücudunuzu veya sisteminizi hedef alır. Vücudunuzun farklı bölgelerine yayılmış olabilecek kanser hücrelerini hedefler.
Kemoterapi: Kullanım nedenleri
Kemoterapi birçok kanser türünü tedavi eder.
Doktorunuz kemoterapiyi aşağıdaki şekillerde kullanabilir:
- Adjuvan kemoterapi (cerrahi veya radyasyon tedavisinden sonra kalan kanser hücrelerini yok etmek için)
- Eşzamanlı kemoterapi (cerrahi veya radyasyon tedavisi ile birlikte daha başarılı tedavi için)
- Neoadjuvan kemoterapi (cerrahi veya radyasyon tedavisinden önce tümörleri küçültmeye yardımcı olur)
- Ağrı veya kanama gibi tümörler veya kanser hücrelerinin neden olduğu semptomların giderilmesi
- Tekrarlayan veya metastatik kanserler için tedavi (tekrarlayan kanserler tedavi edildikten sonra geri gelen kanserlerdir; metastatik kanserler vücudun diğer bölgelerine yayılmış kanserlerdir)
Kemoterapi: Hastaya uygulayacak kişi
Kemoterapi, kanserin türüne ve kemoterapiye bağlı olarak çeşitli sağlık uzmanları tarafından uygulanmaktadır. Özel eğitimli onkoloji hemşireleri genellikle enjeksiyonlar ve intravenöz kemoterapiyi uygular. Kendinize evde oral veya topikal kemoterapi de uygulayabilirsiniz. Doktorlar ise genellikle doğrudan bir tümöre enjekte edilen kemoterapi gibi bazı kemoterapi türlerini uygularlar.
Kemoterapi veren ve izleyen bakım ekiplerini yöneten doktorlar şunları içerir:
- Jinekolojik onkologlar, yumurtalık veya rahim ağzı kanseri gibi kadın üreme sistemi kanserini teşhis etme ve tedavi etme konusunda uzmanlaşmış kadın doğum uzmanlarıdır.
- Hematologlar, kan hastalıklarının teşhis ve tedavisinde uzmanlaşmış dahiliye doktorlarıdır.
- Tıbbi onkologlar, kanseri teşhis etme ve onu kemoterapi ve diğer cerrahi olmayan tedavilerle tedavi etme konusunda uzmanlaşmış dahiliye doktorlarıdır.
- Pediatrik hematolog-onkologlar, çocuklarda kan hastalıkları ve kanseri teşhis ve tedavi etme konusunda uzmanlaşmış çocuk doktorlarıdır.
- Cerrahi onkologlar, kanserli ve kanserli olmayan (iyi huylu) tümörleri olan hastaları cerrahi ve diğer tedavilerle tedavi etme konusunda uzmanlaşmış cerrahlardır.
Kemoterapi: Uygulama yöntemleri
Kemoterapi tedaviniz genellikle polikliniklerde veya hastane ortamında uygulanacaktır. Ancak bazı kemoterapi türlerini ev ortamında da alabilirsiniz.
Kemoterapiyi aşağıdaki gibi çeşitli yöntemler veya cihazlar aracılığıyla alabilirsiniz:
1- Santral venöz kateterler
Santral venöz kateterler, bazen uzun hatlar olarak adlandırılan ince, yumuşak, içi boş tüplerdir. Kateterin bir ucu, genellikle göğsünüzde bulunan büyük bir damara oturur. Diğer uç, vücudunuzun dışında, göğsünüzün veya kolunuzun dışında kalır. Bakım ekibiniz sistemik kemoterapi, ilaçlar, sıvılar ve kan transfüzyonları vermek için bir kateter kullanabilir. Bakım ekibiniz kateterden kan da alabilir.
Örnekler, periferik olarak yerleştirilmiş merkezi kateterleri, orta hat kateterlerini ve tünelli santral venöz kateterleri içerir. Bu kemoterapi uygulamasında doktorunuz ayaktan kısa bir cerrahi işlem sırasında bir kateter yerleştirir. Tüm kemoterapi seansları tamamlanana kadar bu kateter yerinde kalır. Doktorunuz, başka bir kısa ayakta tedavi prosedürü sırasında kateterinizi çıkaracaktır.
2- İmplante edilebilir venöz erişim portları
İmplante edilebilir venöz erişim portları, plastik veya metalden yapılmış küçük disklerdir. Bu yöntemde göğsünüzün derisinin hemen altında bir port bulunur. Porta takılan bir kateter, genellikle göğsünüzdeki büyük bir damara girer. Bakım ekibiniz sistemik kemoterapi, ilaçlar, sıvılar ve kan nakli vermek için bir port kullanabilir. Bakım ekibiniz ayrıca bir porttan kan alabilir.
Bu kemoterapi türünde doktorunuz ayaktan cerrahi prosedür sırasında bir port yerleştirir. Port, tüm kemoterapi seansları tamamlanana kadar yerinde kalır. Doktorunuz başka bir ayakta tedavi prosedürü sırasında portunuzu çıkaracaktır.
3- Enjeksiyonlar
Enjeksiyonlar, sistemik kemoterapinin bir şekli olan ilaçlardır. Hemşireniz size iğneyi kastan (kas içinden) veya cildinizin altından (deri altından) uygulayacaktır.
4- Damar içi kemoterapi
Damar içi kemoterapi, tümörünüzü doğrudan besleyen bir artere enjekte edilir. Bu kemoterapiyi uygulamak, vücudunuzun belirli bölgeleriyle sınırlıdır. Yani anlayacağınız sadece bir bölgeyle sınırlı, bölgesel bir kemoterapi şeklidir.
5- İntrakaviter kemoterapi
İntrakaviter kemoterapi, etkilenen vücut boşluğunuza doğrudan konulur. Örnekler arasında mesaneniz ve karın boşluğunuz (periton) vardır. Bu da damar içi kemoterapi gibi bölgesel bir kemoterapi şeklidir.
6- İntralezyonel kemoterapi
İntralezyonel kemoterapi, doğrudan bir tümöre veya kanserli alana enjekte edilir. Doktorunuz iğne ile güvenli bir şekilde tümöre ulaşabiliyorsa bu yöntemi kullanabilir. Bölgesel kemoterapinin bir şeklidir.
7- Oral ilaçlar
Oral ilaçlar, ağız yoluyla aldığınız haplar, tabletler, kapsüller veya sıvılardır. Bunlar bir çeşit sistemik kemoterapidir.
8- Periferik infüzyonlar
Periferik infüzyonlar, kemoterapi ilacını intravenöz bir hattan (serum gibi) yavaşça damlatır. Bu bir sistemik kemoterapi şeklidir.
9- Topikal ilaçlar
Topikal ilaçlar, doktorların genellikle cilt kanserini tedavi etmek için reçete ettiği kremler ve losyonlardır. Bunlar da bölgesel bir kemoterapi şeklidir.
Not: Doktorunuz, teşhisinize, yaşınıza, tıbbi geçmişinize, genel sağlığınıza ve muhtemelen kişisel tercihlerinize bağlı olarak hangi kemoterapi yönteminin sizin için en iyi olduğu konusunda size tavsiyede bulunacaktır. Farklı kemoterapi türleri hakkında bilgi edinmek ve doktorunuzun neden sizin için belirli bir türü kullanacağını bilmek sizi rahatlatacaktır.
Kemoterapide ağrı olacak mı?
Bazı kemoterapi türleri için intrevenöz veya iğne yerleştirme sırasında kısa bir acı veya batma hissedebilirsiniz. Bu tür hafif ağrılar, infüzyon, enjeksiyon veya deri altındaki bir intrevenöz erişim portu yoluyla kemoterapi alacağınız içindir.
Ancak rahatlamanıza yardımcı olmak için birkaç uzun, derin nefes almak işe yarayacaktır. Kemoterapi sırasında herhangi bir rahatsızlık hızla geçmezse veya başka bir sorunla karşılaşırsanız muhakkak doktorunuza bildiriniz.
Kullanılabilecek anestezi türleri
Santral venöz kateter veya port yerleştirirken ağrıyı uyuşturmak için bölgesel anestezi (sinir bloğu) alacaksınız. Bir sinir bloğu, doktorunuzun cihazı yerleştirdiği alanı uyuşturur. Sizi rahat ve konforlu tutmak için sedasyon da yaptırabilirsiniz.
Kemoterapi: Yan etkiler
Çoğu kemoterapi, periyodik kan testleri ile izlenir. Bunun nedeni, doğru miktarda kemoterapi almanızı sağlamaya yöneliktir. Ayrıca kemoterapiden kaynaklanan sorunları kontrol etmeye de yardımcı olur.
Kemoterapiyle ilgili yan etkiler, çalışma şekli nedeniyle muhtemeldir. Kemoterapi, hızla çoğalan hücreleri yavaşlatarak veya durdurarak çalışır. Vücudunuz normalde hızla çoğalan bazı hücrelere sahiptir. Örnekler, saç köklerinizin hücreleri ve sindirim sisteminizin astarıdır. Kemoterapi ayrıca bu normal hücrelere zarar vererek yan etkilere neden olabilir.
Bazı kemoterapi ilaçları diğerlerinden daha fazla risk taşır. Kemoterapinizin spesifik riskleri ve komplikasyonları hakkında doktorunuza danışarak gerekli bilgiyi alabilirsiniz.
Kemoterapinin genel riskleri ve potansiyel komplikasyonları aşağıdakileri içerir:
- Düşük kırmızı kan hücrelerinden kaynaklanan anemi (semptomlar yorgunluk, halsizlik ve nefes darlığını içerir)
- Düşük kan trombositlerinden kaynaklanan kanama
- Soğuk hassasiyeti, uyuşma veya karıncalanma
- İshal
- Tükenmişlik
- Saç kaybı
- Düşük beyaz kan hücrelerinden kaynaklanan enfeksiyon
- Ağız yaraları
- Mide bulantısı ve kusma
Komplikasyon riskini azaltmak
Tedavi planınızı takip ederek ve aşağıdakileri uygulayarak bazı komplikasyon riskini azaltabilirsiniz:
- Susuz kalmamak için bol sıvı tüketmek
- Doktorunuzun aktivite, diyet, yaşam tarzı kısıtlamaları ve tavsiyelerine uymak
- Emziriyorsanız veya hamilelik ihtimaliniz varsa doktorunuzu bilgilendirmek
- Kan hücresi sayınızı izlemek için laboratuvar testleri de dahil olmak üzere tüm planlanmış randevulara gitmek
- Doktorunuza danışmadan kemoterapi seanslarınızı atlamamak
- Kanama, ateş veya ağrıda artış gibi semptomlarınızı derhal doktorunuza bildirmek
- İlaçlarınızı tam olarak belirtildiği şekilde almak
- Herhangi bir alerjiniz varsa doktorunuzu bilgilendirmek
Kemoterapi: Hazırlık aşaması
Kendi sağlık ekibinizin önemli bir üyesi olduğunuzu aklınızdan çıkarmayın. Çünkü kemoterapiden önce attığınız adımlar konforunuzu ve sonucunuzu iyileştirebilir.
Kemoterapiye şu şekilde hazırlanabilirsiniz:
- Tıbbi geçmişiniz ve ilaçlarınızla ilgili tüm soruları yanıtlamak:
Buna reçeteler, reçetesiz alınan ilaçlar, bitkisel tedaviler ve vitaminler dahildir. Tıbbi durumlarınızın, ilaçlarınızın ve alerjilerinizin güncel bir listesini her zaman yanınızda taşımak iyi bir fikirdir. - Refakatçi ayarlama:
Prosedürünüzden veya tedavi randevunuzdan önce eve dönüş için bir kişi ayarlamanız önerilir. - Yeme ve içme:
Prosedür veya tedavinizden hemen önce yeme veya içme ile ilgili talimatları takip etmelisiniz. - Belirtildiği şekilde test olmak:
Test, yaşınıza, sağlığınıza ve spesifik kemoterapinize bağlı olarak değişecektir. Testler, röntgen veya diğer görüntüleme testlerini, kan testlerini, biyopsileri ve gerektiğinde diğer testleri içerebilir. - İlaçları aynen belirtildiği şekilde almak veya durdurmak:
Doktorunuzun reçete ettiği ilaçları almalı ve almamanız gerektiğini belirttiği ilaçları durdurmalısınız.
Doktorunuza sormanız gerekenler
Kemoterapiye hazırlanmak stresli olabilir. Hastaların doktor muayenehanesi ziyareti sırasında bazı sorularını unutmaları yaygındır. Randevunuzdan sonra başka sorular da düşünebilirsiniz. Kemoterapiden önce ve randevular arasında endişeleriniz ve sorularınız için doktorunuzla iletişime geçmeniz endişelerinizi azaltacaktır.
Randevularınıza bir soru listesi getirmeniz de iyi bir fikirdir.
Olası sorular aşağıdakileri içerebilir:
- Neden kemoterapiye ihtiyacım var? Durumumu tedavi etmek için başka seçenekler var mı?
- Ameliyat veya radyasyon gibi başka tedavilere de ihtiyacım var mı?
- Benim durumumda kemoterapinin amacı nedir? Kemoterapi kanseri iyileştirecek mi?
- Kemoterapimin işe yaradığını nasıl bileceğiz? Eğer işe yaramazsa, kanseri tedavi etmek için başka seçenekler var mı?
- Ne kadar süre kemoterapiye ihtiyacım olacak? Ne sıklıkla ihtiyacım olacak? Her tedaviden sonra ne zaman eve gidebilirim?
- Hangi kısıtlamalara sahip olacağım? Çalışabilecek, okula gidebilecek ve başka faaliyetlerde bulunabilecek miyim?
- Acımı nasıl tedavi edeceksiniz?
- Evde ne tür bir yardıma ihtiyacım olacak? Eve gitmem gerekecek mi?
- İlaçlarımı nasıl almalıyım?
- Sigortam kemoterapiyi kapsıyor mu? Herhangi bir yardım mevcut mu? Hangi kayıtları tutmam gerekiyor?
- Herhangi bir testin sonuçlarını ne zaman alacağım?
- Sizinle nasıl iletişime geçmeliyim?
Kemoterapi: Tedavi sonrası
Kemoterapi tedavisinden sonra ne bekleyeceğinizi bilmek, günlük hayatınıza mümkün olan en kısa sürede geri dönmenize yardımcı olabilir.
Tedaviden sonra nasıl hissedeceğim?
Kemoterapiden sonra yorgun veya bitkin hissedebilirsiniz. Bu kemoterapinin en yaygın yan etkisidir. Kemoterapiden sonra dinlenmek için doktorunuzun önerilerini dikkate almalısınız. Diğer etkiler kişiden kişiye değişir. Doktorunuz, gerektiğinde ağrıyı kontrol altına almak için size ağrı kesici ilaç verecektir. Sakinleştirici veya ağrı kesici ilaçlar alıyorsanız, bir süre kendinizi uykulu ve sersem hissedebilirsiniz.
Ne zaman eve gidebilirim?
Ayakta kemoterapi tedavisinden hemen sonra eve gidebilirsiniz. Santral venöz kateter veya port yerleştirme prosedürünüz varsa, sedasyonun ana etkileri geçtiğinde ve tamamen uyanık olduğunuzda, etkili bir şekilde nefes aldığınızda ve diğer hayati belirtileriniz stabil olduğunda eve gideceksinizdir. Prosedürünüzden veya kemoterapi tedavinizden sonra, eve dönüş için yanınızda refakatçi bulundurmanız da önerilir.
Doktorumu ne zaman görmeliyim?
Kemoterapi sonrası takip randevularınızı aksatmamanız önemlidir.
Randevular arasında aşağıdakiler dahil herhangi bir endişeniz varsa da doktorunuza görünmeniz önerilir:
- Cildinizde kanama, morarma, kırmızı lekeler, siyah veya kanlı dışkı, burnunuzdan veya ağzınızdan kanama, olağandışı veya anormal vajinal ya da âdet kanaması
- Öksürük, titreme, kızarıklık, baş ağrısı, kulak ağrısı veya boyun tutulması
- İshal
- İdrar yapma zorluğu, idrar yaparken ağrı, sık idrara çıkma veya kanlı ya da bulanık idrar
- Baş dönmesi, kafa karışıklığı, hafıza sorunları, güçsüzlük, uyuşukluk, görme değişiklikleri veya denge ve koordinasyon kaybı
- Yüksek ateş
- Ağzınızda yaralar veya ağrı
- Ağrı kesici ilacınızın işe yaramaması
- Kateterinizin veya portunuzun çevresinde enfeksiyon belirtileri (kızarıklık, şişme, ağrı, hassasiyet)
- Cilt değişiklikleri
- 24 saatten fazla süren mide bulantısı ve kusma