Narkolepsi Nedir, Ne Demektir? Narkolepsi Belirtileri Nelerdir?

Narkolepsi: Tanım

Narkolepsi, kronik bir uyku bozukluğudur; gündüz aşırı uyku haline ve aniden uyuma gibi çeşitli (ve tuhaf) uyku durumlarına neden olur. Uyku atakları kontrol edilemez ve yemek yemek veya araba kullanmak gibi aktiviteler sırasında ortaya çıkabilir. Narkolepsili kişiler uyurken bu faaliyetlerine devam edebilir ve uyandıkları zamanı hatırlamayabilirler. Bu, kişi ve etrafındakiler için ciddi bir fiziksel tehlike riski oluşturur.

Narkolepsili kişilerde ayrıca güçlü duygulara eşlik eden ani bir kas tonusu kaybı olabilir. Katapleksi adı verilen bu ataklar hafif veya şiddetli olabilir ve birkaç saniye ile birkaç dakika arasında sürebilir. Narkolepsinin diğer özellikleri arasında uyku felci, REM (hızlı göz hareketi) uykusundaki değişiklikler ve halüsinasyonlar yer alır.

Narkolepsi: Türler

İki tür narkolepsi vardır:

1. Tip 1 narkolepsi, katapleksi atakları ve düşük hipokretin seviyeleriyle birlikte gündüz aşırı uyku halidir. Teşhis anında sadece düşük hipokretin seviyelerine sahip olmak ve katapleksi olmaması mümkündür. Ancak nihayetinde, hipokretin yetersizliği olan çoğu insanda katapleksi meydana gelecektir.
2. Tip 2 narkolepsi, katapleksi veya düşük hipokretin seviyeleri olmadan gündüz aşırı uyku halidir. Tip 2 hastalarının yaklaşık %10’u, katapleksi veya düşük hipokretin seviyeleriyle birlikte tip 1 narkolepsi geliştirecektir.

Nadir durumlarda, insanlar beynin uykuyu düzenleyen bölgelerinde bir yaralanma veya tümör nedeniyle başka bir narkolepsi türü (ikincil) geliştirir.

Narkolepsi: Belirtiler

Narkolepsinin ana belirtisi gündüz aşırı uyku halidir, bu sorundan mustarip olan tüm insanlar buna sahiptir. Bu, önceki gece ne kadar uyuduğunuzdan bağımsız olarak, gün boyunca devam eden uyku halidir.

Bu uyku hali, insanların aniden ve kontrolsüz bir şekilde uykuya daldığı uyku ataklarıyla sonuçlanır. Narkolepsili kişilerin %25’e kadarında bozukluğun diğer tüm semptomları da olacaktır. Bu diğer semptomlar mutlaka gündüz aşırı uyku hali ile aynı anda başlamayabilir.

Narkolepsinin diğer belirtileri şunlardır:

1. Otomatik davranışlar:
   Narkolepsili kişiler gün içinde uykuya daldıklarında ve uyandıklarında yaptıkları aktiviteye otomatik olarak devam edebilirler. Bu genellikle yazı yazmak veya araba kullanmak gibi alışılmış faaliyetler sırasında ortaya çıkar.
2. Katapleksi:
   Bu, güçlü bir duyguya tepki olarak ani bir kas tonusu ve istemli kas kontrolü kaybıdır. Duygu genellikle kahkaha veya heyecan gibi olumlu şeylerdir. Ancak öfke ya da korku gibi olumsuz duygular da katapleksiyi tetikleyebilir.
3. Bölünmüş gece uykusu:
   Narkolepsili kişiler, normal 60 ila 90 dakika yerine, genellikle uykuya daldıktan sonraki 15 dakika içinde REM uykusuna girerler. REM uykusu, rüya aktivitesinin gerçekleştiği yerdir. Narkolepside REM uykusu gündüz de gerçekleşebilir.
4. Halüsinasyonlar:
   Bu halüsinasyonlar, bir kişi uykuya dalarken veya uyanırken ortaya çıkabilir. Bu zaman diliminde hastalar uykuda olmadıkları için bunlar çok canlı görüntülerdir. Uyku felci de halüsinasyonlara eşlik edebilir ve bu da onları özellikle rahatsız edici hale getirir.
5. Uyku felci:
   Bu, uyanırken veya uykuya dalarken geçici olarak hareket edememe veya konuşamama durumudur.

Narkolepsinin birçok yönü, zihinsel sağlık sorunları ve diğer uyku bozuklukları dahil olmak üzere diğer durumlara benzeyebilir. Bu gibi nedenlerden dolayı, doğru tanıya ulaşmak uzun bir süre gecikebilir.

Narkolepsi: Nedenler

Narkolepsi, uyku döngüsü ve uyku düzenindeki bozulmaların sonucudur. Normalde uykuya dalarsınız ve ilk 60 ila 90 dakika hızlı olmayan göz hareketi (NREM) uykusuna girersiniz. Ardından, beyin dalgası kalıplarınız değişir ve rüya görmenin gerçekleştiği REM uykusuna girersiniz.

Narkolepside, kişi uykuya daldıktan sonra 15 dakika içinde doğrudan REM uykusuna geçebilir veya çok daha hızlı bir şekilde REM uykusuna girebilir. Narkolepsi semptomlarının çoğu, REM uykusu sırasında meydana gelen değişikliklere benzer, ancak bu değişiklikler ne yazık ki uyanıklık sırasında da ortaya çıkabilir.

Yukarıdakiler gibi, uyku düzenindeki farklılığın nedeni belirsizdir. Tip 1 narkolepsili kişilerde, doktorlar hipokretin düzeylerinin düşük olduğunu bilirler. Bu, uyku ve uyanıklıkla ilgili bir nörotransmitterdir. Doktorlar ayrıca genetik ve otoimmün süreçlerin de bu hastalığın gelişiminde rol oynadığını düşünmektedirler.

Narkolepsi: Risk faktörleri

Narkolepsi, erkekleri ve kadınları eşit derecede etkiler ve bu rahatsız edici durum en sık 10 ila 30 yaşları arasında başlar. Narkolepsi gelişimi için bilinen ana risk faktörü, ailede bu bozukluk geçmişinin olmasıdır. Vakaların çoğu aile öyküsü olmayan kişilerde ortaya çıkarken, narkolepsi riskiniz, eğer bir aile üyeniz varsa 40 kata kadar daha fazladır.

Narkolepsi riskimi azaltabilir miyim?

Ne yazık ki, narkolepsi geliştirme riskini önlemek veya azaltmak mümkün değildir.

Narkolepsi: Teşhis

Durumunuzu teşhis etmek için doktorunuz öncelikle dikkatli ve ayrıntılı bir tıbbi geçmiş alacaktır.
Doktorunuz daha sonra size aşağıdakiler de dahil olmak üzere birkaç soru sorabilir:

• Hangi semptomları yaşıyorsunuz?
• Bu semptomları ilk ne zaman fark ettiniz?
• Bu semptomları her gün yaşıyor musunuz?
• Bir gün boyunca ne sıklıkla uykuya dalarsınız?
• Geceleri uyumakta sorun yaşıyor musunuz?
• Semptomlarınızı iyileştiren veya kötüleştiren şeyler nelerdir?
• Ailenizde uyku bozukluğu ya da benzeri semptomlar yaşayan var mı?

Daha sonra resmi bir narkolepsi teşhisi koymak için, iki özel test içeren bir uyku çalışmasına ihtiyacınız olacak:

1. Çoklu uyku gecikme testi (MSLT):
   Bu test, gün içinde uykuya dalmanız için geçen süreyi ölçer. Gün boyunca, her şekerleme arasında iki saat olmak üzere beş şekerleme yaparsınız. Ortalama olarak sekiz dakikadan daha kısa sürede uykuya dalmak, gündüz aşırı uyku halinin göstergesidir. Şekerlemelerin en az ikisinde 15 dakikadan daha kısa sürede REM uykusuna girmek narkolepsinin bir göstergesidir.
2. Polisomnogram (PSG):
   Bu test, gece boyunca bir uyku laboratuvarında gerçekleştirilir. Gece boyunca beyin, kalp, göz, kas ve solunum aktivitesi ölçülür. Bu bilgi, doktorunuza uyku döngünüz ve REM uykusunun ne zaman başladığı hakkında bilgi verir. 15 dakikadan daha kısa sürede REM uykusuna girmek narkolepsi belirtisidir.

Doğru bir teşhis için, bazı durumlarda, doktorlar bir beyin omurilik sıvısı örneği alarak hipokretin düzeylerini ölçebilirler.

Narkolepsi: Tedavi

Doktorların narkolepsiyi tedavi etmek için kullandıkları bazı ilaçlar şunları içerir:

1. Antidepresanlar:
   Bu ilaçlar, REM uykusunu baskılayarak katapleksi, halüsinasyonlar ve uyku felcini tedavi edebilir. Reçete edilebilecek antidepresan sınıfları arasında klomipramin ve imipramin gibi trisiklik antidepresanlar ve fluoksetin ve venlafaksin gibi ilaçlar bulunur.
2. Uyarıcılar:
   Bu ilaçlar, gündüz aşırı uyku halini tedavi etmek için merkezi sinir sistemini uyarır. Uyanıklığı teşvik ettikleri için narkolepsi için ana tedavidirler. Modafinil veya armodafinil, amfetamin benzeri uyarıcılardan daha az bağımlılık yaptıkları ve daha az yan etkileri olduğu için genellikle ilk tercihtir.
3. Daha yeni uyarıcılar:
   2019’da iki yeni uyarıcı piyasaya çıkmıştı: Pitolisant ve solriamfetol. Bunlar, modafinil ile benzer etkinliğe sahip amfetamin olmayan ilaçlardır.
4. Sodyum oksibat:
   Bu ilaç katapleksi için oldukça etkilidir ve narkolepsi hastalarının geceleri daha iyi uyumasına yardımcı olur. Sodyun oksibat, yatmadan önce ve dört saat sonra almanız gereken çok güçlü bir yatıştırıcıdır. Güvenlik endişeleri nedeniyle kullanımı oldukça sınırlıdır.

Not: Unutmayın, hangi ilacı ne şekilde alacağınıza doktorunuz karar verecektir.

Narkolepsi: Ev ilaçları

İlaçlar tek başına narkolepsi semptomlarını başarılı bir şekilde kontrol edemeyebilir.
Aşağıdakiler gibi yaşam tarzı değişiklikleri, semptomları yönetmede ilaçlarla birlikte oldukça etkili olacaktır.

1. Sigara içmeyin:
   Tütün ve tütün ürünleri uykuyu etkileyebileceğinden, sigara içmemek özellikle yatmadan önce önemlidir.
2. Her gün egzersiz yapın:
   Düzenli olarak orta yoğunlukta egzersiz yapmak gece uykusunu iyileştirebilir ve gün içinde daha uyanık hissetmenize yardımcı olabilir. Uykuya müdahale edebileceğinden, yatmadan önceki 4 ila 5 saat içinde egzersiz yapmaktan da kaçınmanız gerekir.
3. Odanızı serin tutun:
   Uyumak için bulunduğunuz ortam ne çok sıcak ne de çok soğuk olmalıdır. Oda sıcaklığını kendinize göre ayarlamalısınız.
4. Düzenli bir uyku programı sürdürün:
   Her gün aynı saatte yatıp aynı saatte kalkarak uykunuzu iyileştirebilirsiniz. Buna hafta sonları da dahildir.
5. Geceleri rahatlayın:
   Yatmadan yaklaşık bir saat önce, uykuyu teşvik etmek için rahatlatıcı bir şeyler yapın. Bu, ılık bir banyo yapmayı, müzik dinlemeyi veya kitap okumayı içerebilir.
6. Şekerleme yapın:
   Düzenli olarak planlanmış şekerlemeler, insanların gün içinde üç saate kadar tazelenmiş hissetmelerine yardımcı olabilir. Genel olarak şekerlemeler kısa, yaklaşık 20 dakika olmalıdır.

Not: Size özel öneriler için doktorunuza da danışabilirsiniz.