Osteoartrit: Kireçlenme Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi Nelerdir?

Osteoartrit: Tanım

Osteoartrit veya halk arasındaki adıyla kireçlenme; eklemlerde iltihaplanma, ağrı, sertlik ve şişmeye neden olan ilerleyici bir hastalıktır. Vücut eklemleri, iki veya daha fazla kemiğin birleştiği bölgelerdir. Kemiklerin uçları, kıkırdak adı verilen ve kemik dokusuna zarar vermeden kemiklerin kolayca hareket etmesine yardımcı olan dayanıklı bir doku ile korunur. Kireçlenmede; kıkırdak yırtılır veya incelir, bu da kemikler temas ettikçe uçlarda sürtünmeye neden olur. Zamanla bu durum; eklem ağrısı, sertlik ve şişlik gibi klasik osteoartrit semptomlarına neden olur.

Osteoartrit ayrıca, sinovyal zarların iltihaplanmasına da neden olabilir. Sağlıklı sinovyal membranlar (vücuttaki belirli eklemlerde bulunan yumuşak dokular); eklemleri hizalar ve korur ayrıca düzgün ve serbest hareket kabiliyeti sağlar. Sinovyal membranlar iltihaplandığında şişer, hassaslaşır ve ısınır bunun sonucunda serbestçe hareket etmeleri giderek zorlaşır.

Osteoartrit aynı zamanda dejeneratif eklem hastalığı olarak da bilinir, çünkü zamanla kötüleşebilir ve eklem fonksiyonunun bozulmasına, hareket etmede zorluğa ve hatta sakatlığa neden olabilir. Osteoartrit tedavi edilemez, ancak erken teşhis ve mevcut tedavi; semptomların azaltılmasına ve komplikasyonları en aza indirmeye yardımcı olabilir.

Osteoartrit komplikasyonları ciddi olabilir ve eklem hasarı, deformite (kemiklerde meydana gelen şekil bozuklukları) ve sakatlığı içerebilir. İltihaplanma, ağrı, sertlik ve eklem şişmesi gibi osteoartrit semptomlarınız varsa derhal tıbbi yardım almalısınız. Erken teşhis ve tedavi, rahatsızlığınızı en aza indirebilir ve ciddi komplikasyon riskinizi azaltabilir.

Osteoartrit: Belirtiler

Kireçlenmenin semptomları bireyler arasında değişiklik gösterir. Hastalığın başlangıcında semptomlar belirsiz olabilir ve yavaş gelişebilir. Birçok insanda hastalığın erken evrelerinde hiçbir semptom görülmez.

Eklem ağrısı, rahatsızlık ilerledikçe ortaya çıkar. Eklem ağrısı zamanla daha şiddetli hale gelir ve hareket etmede güçlük, hareketsizlik ve sakatlığa neden olabilir. Bazı aktivite türleri, eklem ağrısını artırabilir veya şiddetlendirebilir. Eklem ağrısı, aşırı egzersiz veya hareketsizlik dönemlerinden sonra genellikle daha kötüdür.

Osteoartrit belirtileri aşağıdakileri içerir:

• Ağrı
• Etkilenen eklemde çatırdama sesi
• Eklem ağrısı ve iltihaplanma nedeniyle hareket etme zorluğu ile hareketsizlik
• Hastalığın sonraki aşamalarında eklem deformitesi (şekil bozukluğu)
• Eklem iltihabı ve yanma hissi
• Aşırı egzersiz veya aşırı hareketsizlik dahil olmak üzere, belirli aktivite türleri ile şiddetlenebilen eklem ağrısı
• Eklem sertliği
• Eklem şişmesi
• Etkilenen eklem bölgesinde kas zayıflığı

Osteoartrit: Aşamalar

Kireçlenme ilerleyici bir hastalıktır, yani zamanla değişir ve kötüleşir. Genel olarak, normal bir eklemden iltihaplı bir ekleme geçiş 10 ila 20 yıl sürer, ancak bu süreç insanlar arasında büyük farklılıklar gösterir.

Osteoartritin yaygın olarak kabul edilen bir klinik sınıflandırması yok gibi görünmektedir. Hastalık için aşağıdaki dereceler, 1950’lerde Kellgren ve Lawrence tarafından, röntgen görüntülemesine dayalı olarak tanımlanmıştır: (osteofit: eklem çevresinde oluşan anormal kemik çıkıntıları)

• Derece 0:
  Eklemde görünür değişiklik yoktur, normaldir.
• Derece 1:
  Eklem aralığı normal olup, şüpheli osteofit büyümeleri oluşabilir.
• Derece 2:
  Osteofitler belirgindir ve eklem aralığında daralma bulguları vardır.
• Derece 3:
  Çoklu osteofitler, daralmış eklem aralığı ve kemik uçlarında olası deformite söz konusudur.
• Derece 4:
  Büyük osteofitler, kemik deformitesi ve belirgin daralma mevcuttur.

Doktorlar ayrıca hem semptomları hem de görüntüleme sonuçlarını birleştirerek, hastalığı aşamalar halinde tanımlayabilir:

• Aşama 1:
  Hafif aşınma ve yıpranma ile röntgende görünmeyebilen küçük kemik büyümeleri olan osteofitlerin varlığı söz konusudur. Bu aşamada ağrı hissedilmez ve minör osteoartrit olarak nitelendirilir.
• Aşama 2:
  Eklem boşluğu muhtemelen röntgende hala normal görünse de diz ağrısı bu aşamada hissedilmeye başlanır. Eklem kıkırdağı incelmeye başlar ve osteofirlerde gözle görülür değişiklikler yaşanır. Bu aşama, hafif osteoartrit olarak nitelendirilir.
• Aşama 3:
  Günlük hayatta diz ağrısı rahatsızlık vermeye başlar. Kıkırdak kaybı, osteofit büyümesi ve eklem boşluğu daralması X-ışını ile görülebilir hale gelir. Aşama, orta derecede osteoartrit olarak adlandırılır.
• Aşama 4:
  Eklemde belirgin daralma ve kıkırdakta yıkım görülür. Kronik iltihaplanma sonucu, daha büyük ve şiddetli ağrı yaşanır. Bu durumda eklem replasmanı (artroplasti; hasar gören eklem yüzeyinin yeniden oluşturulması veya değiştirilmesi) tedavisi gereklidir. Aşama, şiddetli derecede osteoartrit olarak adlandırılır.

Osteoartrit: Nedenler

Kireçlenme, normalde kemiklerin uçlarını destekleyen kıkırdağın parçalanmasıdır. Birincil osteoartrit, zamanla eklemde yaşa bağlı aşınma ve yıpranma ile bağlantılıdır, ancak kıkırdak kaybının kesin nedeni tam olarak anlaşılamamıştır. Osteoartrit, yaşlanmanın normal bir parçası değildir. Bazı risk faktörleri, yaşlı bir kişinin durumu geliştirme olasılığını etkilemektedir.

Bazı durumlarda hastalık, belirli bir yaralanmadan kaynaklanır veya obezite ile şiddetlenir. Kireçlenme sorunu yaşayan bir aile üyeniz varsa, hastalığı geliştirme olasılığınız daha yüksek olduğundan, bu durumda genetikle faktörler de etkilidir.

Osteoartrit: Risk faktörleri

Bir dizi faktör, hastalığı geliştirme şansınızı artırabilir. Risk faktörleri olan tüm kişilerde hastalık gelişmez ve etkilenen tüm kişilerde risk faktörleri bulunmaz.

Risk faktörleri aşağıdakileri içerir:

• Akromegali (kemikleri ve eklemleri etkileyebilen aşırı büyüme hormonunun olduğu bozukluk)
• 45 yaş üstü olmak
• Hemofili ve avasküler nekroz gibi belirli kan ve dolaşım bozukluklarına sahip olmak
• Ailede osteoartrit veya kemik bozukluğu öyküsü
• Kadın biyolojik cinsiyeti
• Gut hastalığı
• Hemokromatoz (vücutta kıkırdaklara zarar verebilecek kadar fazla demirin biriktiği bozukluk)
• Kırıklar, eklem çıkıkları, bağ yırtıkları dahil olmak üzere eklem yaralanmaları
• Dizler, kalçalar, ayak bilekleri ve ayak eklemlerine aşırı baskı uygulayabilen obezite
• Eklemlerde; uzun süreli mesleki veya sporla ilgili baskı
• İltihaplı eklem romatizması
• Zayıf kaslar, özellikle diz çevresinde

Osteoartrit: İlgili diğer durumlar

Osteoartrit, 100’den fazla romatizma tipinin en yaygın olanıdır. Diğer yaygın romatizma türleri şunlardır:

• Gut, eklem boşluğunda yer alan ürik asit kristallerinin neden olduğu bir romatizma şekli
• Juvenil artrit, pediatrik (çocuk) popülasyonu etkileyen herhangi bir artrit tipi
• Eklemleri ve muhtemelen cildi etkileyen otoimmün bir hastalık olan psoriatik artrit (sedef romatizması)
• Romatoid artrit, eklemleri ve vücudun diğer kısımlarını etkileyen otoimmün bir hastalık

Osteoartrit: Teşhis

Doktorunuz, eklemin veya eklemlerin fizik muayenesine ve hastanın semptomlarına dayanarak hastalığı teşhis edecektir. Çoğu kişiye osteoartrit teşhisi, eklemlerde periyodik veya sürekli ağrı oluştuğu zaman konulmaktadır.

Röntgen veya başka bir görüntüleme tekniği, tanıyı doğrulayabilir ve hastalığı; hafif, orta veya şiddetli olarak sınıflandırabilir. Doktorunuz, romatoid artrit veya septik artrit gibi diğer romatizma türlerini elemek için belirli türlerde kan testleri isteyebilir.

Durumunuzu teşhis etmek için doktorunuz, size belirtilerinizle ilgili aşağıdakiler de dahil olmak üzere birkaç soru soracaktır:

• Osteoartrit semptomlarını ne kadar süredir yaşıyorsunuz?
• Belirtileriniz nasıl değişti?
• Ekleminizi hiç yaraladınız mı?
• Ağrınız vücudunuzun bir tarafında mı yoksa her iki tarafında mı?
• 1’den 10’a kadar olan bir ağrı ölçeğinde, ağrınızı nasıl derecelendirirsiniz?
• Belirtileriniz nedeniyle aktivitelerinizi ayarlıyor veya değiştiriyor musunuz?
• Belirtileriniz ne zaman ortaya çıkıyor?
• Belirtilerinizi daha iyi veya daha kötü yapan nedir? (Egzersiz, hareket, sıcak veya soğuk etkisi vb.)
• Ne sıklıkla egzersiz yaparsınız?
• Ne tür egzersizler yapıyorsunuz?

Osteoartrit: Tedavi

Kireçlenme için uygulanacak tedavi planı çok yönlü bir yaklaşım kullanır. Hastalığın evresine, ilerlemesine, yaşınıza, tıbbi geçmişinize ve eşlik eden hastalık veya koşullara göre kişiselleştirilir. Osteoartritin kesin tedavisi yoktur, ancak erken teşhis ve mevcut tedavi ile eklem hasarını, kronik ağrı ve sakatlık gibi komplikasyonları en aza indirmek veya geciktirmek mümkündür.

İlaç tedavisi

Osteoartrit tedavisinde kullanılan ilaçlar aşağıdakileri içerir:

• Ağrıyı hafifleten asetaminofen (parasetamol) etken maddesi içeren ilaçlar
• İltihaplanmayı azaltan kortizon enjeksiyonu
• Diklofenak etken maddesine sahip jel formunda olan nonsteroid antienflamatuar krem
• Hasarlı eklem kıkırdağını güçlendirmeye yardımcı olan glukozamin ve kondroitin gibi takviyeler
• Eklemde boşluk tutmaya yardımcı olan bir dolgu görevi gören, hücreleri hasardan korumaya yardımcı olan bir antioksidan olan ve genel olarak sertliği ve hareketi kolaylaştıran bir sinovyal sıvı ikamesinin (hyaluronik asit gibi) enjeksiyonu
• İltihabı azaltan ibuprofen ve aspirin gibi oral NSAİİ’ler

Terapötik tedaviler

Hastalığı tedavi etmek için kullanılan diğer tedaviler aşağıdakileri içerebilir:

1. İltihaplanmayı ve sertliği azaltmak için ısı ve soğuk kompres tedavisi
2. İşlevi en üst düzeye çıkarmaya ve eklemlerdeki stresi azaltmaya yardımcı olan mesleki terapi
3. Eklemleri güçlendirmeye ve eklem fonksiyon kaybını geciktirmeye yardımcı olmak için eklem bantlama (kinosiotape) ve hareket açıklığı egzersizlerini içeren fizik tedavi
4. Eklem ağrısını iyileştirmeye, şekil bozukluklarını düzeltmeye ve ciddi şekilde etkilenen eklemlerde işlevi artırmaya yardımcı olan cerrahi tedavi. Cerrahi müdahale, eklem zarının çıkarılması olan bir sinovektomi içerebilir. İlerlemiş vakalarda eklem replasmanı da yapılabilir. Cerrahlar, orta ila şiddetli ağrı ile röntgende eklem hastalığı belirtileri olan hastalar için eklem replasmanı önermektedir.
5. Kilo kaybının tıbbi bir tedavi olmamasına rağmen, diz romatizması olan kişilerde ağrıyı azalttığı kanıtlanmıştır. (Vücut ağırlığında %10’dan fazla azalmanın, hissedilen ağrının azalmasına, vücut ağırlığındaki %10’luk artış, daha kötü ağrıya ve fonksiyon bozukluklarına neden olduğu üç yıllık bir süreç boyunca gözlemlenmiştir.)

Tamamlayıcı tedaviler

Bazı tamamlayıcı tedaviler, bazı kişilerin rahatsızlıkla daha iyi başa çıkmasına yardımcı olabilir. Alternatif tedaviler olarak adlandırılan bu yöntemler, geleneksel tıbbi tedavilerle birlikte kullanılır. Tamamlayıcı tedavilerin geleneksel tıbbi bakımın yerini alması amaçlanmamıştır.

Besin takviyeleri veya homeopatik (reçetesiz) ilaçlar kullanıyorsanız, bunlar reçete edilen tıbbi tedaviyle etkileşime girebileceklerinden doktorunuza bildirdiğinizden emin olmalısınız.

Alternatif osteoartrit tedavileri aşağıdakileri içerir:

• Akupunktur
• Genel olarak düşük etkili egzersiz yapmak
• Masaj terapisi
• Besinsel diyet takviyeleri, bitkisel ilaçlar ve benzeri ürünler (Ancak bu ürünlerin osteoartrit için faydalı olduğuna dair düşük kanıt vardır.)
• Tai-Chi
• Yoga

Osteoartrit: Diyet ve beslenme

Sağlıklı bir beslenme düzeni, herhangi bir romatizma türü de dahil olmak üzere, birçok durum için birinci basamak önleyici adımdır. Tip 2 diyabet ve metabolik sendrom ile osteoartrit ilerleme riskinin artması arasında doğrusal bir bağlantı vardır. Metabolik sendrom; yüksek kan şekeri, yüksek kolesterol ve yüksek tansiyon ile karakterize bir rahatsızlıktır.

Yüksek kolesterol için statinlerin (yüksek kolesterolü düşürmeye yarayan ilaç grubu), osteoartrit için de faydalı olduğuna dair bazı kanıtlar var, bu nedenle romatizmalı kişiler, düşük kolesterolü içeren bir diyetin yanı sıra, kolesterol seviyelerini düşürmeye yardımcı olan fiziksel aktivitelerden de faydalanabilirler. Romatizma aynı zamanda iltihap içeren bir durumdur ve sağlıklı bir beslenme düzeni doğal olarak iltihap önleyicidir.

Bu diyet ve beslenme ipuçları, osteoartrit ilerleme riskinizi azaltabilir:

1. Hayvansal yağları, tam yağlı süt ürünlerini ve trans yağları azaltın.
2. Tuzu azaltın. (Düşük sodyumlu ürünleri seçin ve halihazırda tuz içeren yemeklere, fazladan tuz eklemeyin.)
3. Şekeri azaltın.
4. Sağlıklı kemikleri ve kıkırdağı destekleyen, K vitamini açısından zengin koyu, yapraklı yeşillikler ve diğer yiyecekleri yemeye çalışın.
5. Kolesterolle savaşmaya yardımcı olmak için lifli gıdalar tüketin.
6. Omega-3 yağ asitlerini doğal olarak veya takviye yoluyla (balık yağı gibi) tüketmeye çalışın.
7. Meyve ve sebzeleri daha fazla tüketin.
8. Cips, mağazadan satın alınan unlu mamulleri ve fast food gibi işlenmiş abur cuburları sınırlayın.

Diyetinizde önemli değişiklikler yapmadan önce doktorunuzdan size rehberlik etmesini isteyin. Kireçlenmeniz varsa ve kilo yönetimi, yüksek kolesterol, yüksek tansiyon, diyabet gibi rahatsızlıklardan herhangi biri ile mücadele ediyorsanız, size bilgi ve destek vermesi için bir diyetisyenle de görüşebilirsiniz.

Osteoartrit: Hastalarda yaşam kalitesi

Diğer romatizmal rahatsızlıklar gibi, osteoartrit de etkilenen bireylere muazzam bir yük bindirerek, önemli sakatlıklara ve daha yüksek sağlık maliyetlerine neden olur.

Ağrıya ek olarak, etkilenen kişiler aşağıdakileri yaşayabilir:

• Genel yorgunluk hissi
• Depresyon
• Uyumakta zorluk
• Finansal problemler
• Sosyal hayatta geri plana çekilme

Yaşam kalitesini iyileştirmek için ipuçları

Birçok kronik durumda, semptomlar ve yaşam kalitesi üzerindeki etkiler, birbiriyle bağlantılıdır. Örneğin eklem ağrısı, sosyal geri çekilmeye, depresyona yol açabilen aktivite eksikliğine ve sosyal etkileşimlerin azalmasına yol açabilir.

Ağrıyı azaltmak, daha iyi yaşam kalitesi edinmek gibi hedefleriniz için, ayrıca belirtilerinizi en iyi nasıl tedavi edeceğiniz hakkında doktorunuzla konuşmalısınız. Belirtileriniz üzerinde ne kadar kontrol sahibi olursanız, hastalığın olumsuz etkileri yaşamınıza bir o kadar az yansıyacaktır.

Aşağıdaki başa çıkma ipuçları osteoartrit yükünü azaltmaya yardımcı olabilir:

1. Ağrı ve kötü uykuyu düzeltmek için akupunktur ve yoga seanslarına katılmak
2. Profesyonel danışman veya psikolog yardımıyla, depresyonu önlemeye ve kontrol etmeye yardımcı olabilecek bilişsel davranışçı terapi görmek
3. Kendinizi ve sevdiklerinizi, osteoartrit ve tedavisi hakkında eğitmek
4. Duygusal ve fiziksel destek için, arkadaşlarınızı ve ailenizi bir araya getirmek
5. Özellikle güçlü bir sosyal destek sisteminiz yoksa, bir destek grubuna katılmak
6. Yüzme gibi kalori yakan, ancak ağrıyı artırmayan fiziksel aktiviteler yapmak
7. Baston gibi yardımcı ekipmanlar kullanmak

Osteoartrit: Potansiyel komplikasyonlar

Bazı durumlarda, osteoartrit ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Kireçlenme ve semptomlarının yaşlanma sürecinin normal bir parçası olmadığını ve tedavi edilebileceğini anlamak önemlidir. Doktorunuzun önerdiği tedavi planını takip ederek, rahatsızlığı en aza indirebilir ve komplikasyon riskinizi azaltabilirsiniz.

Kireçlenmenin olası komplikasyonları aşağıdakileri içerir:

• Uygulanan tedavinin yan etkileri
• Kronik ağrı
• Ellerin ince motor becerileriyle ilgili zorluklar
• Hareketsizlik ve sakatlık
• Düşme riskinin artması
• Eklem bozulması, deformitesi ve yıkımı
• Omurilikte sinir sıkışması
• Duruş, yürüme ve denge ile ilgili sorunlar
• Kollarda veya bacaklarda zayıflık

Osteoartrit: Hastalarda yaşam süresi

Osteoartrit prognozu (hastalığın seyri) etkilenen kişiler arasında büyük farklılıklar gösterir. Hangi eklemlerin etkilendiğine, semptomların ciddiyetine, tedavisine ve yaşam kalitesi üzerindeki etkilerine bağlıdır. Semptomlar tipik olarak zamanla kötüleşir, ancak semptomların hafif olduğu uzun dönemler de olabilir. Eklem hasarının derecesinin, her zaman hastaların yaşadığı semptomların şiddeti ile ilişkili olmadığını unutmayın. Bazı kişilerde hafif semptomlarla birlikte belirgin eklem bozulması görülür; diğerleri eklemde değişiklik olmaksızın kötüleşen semptomlar yaşar.

Osteoartritin yaşam kalitesi üzerindeki olumsuz etkisi, yaşam beklentisi üzerinde de olumsuz bir etkiye sahip olabilir. Bununla birlikte, birkaç bağımsız çalışmanın bir analizi, bunun tam tersinin doğru olabileceğini düşündürten veriler ortaya koymuştur. Ancak bu verilerin doğruluğu, henüz tam olarak ispatlanabilmiş değildir.

---