Psikolojik Rahatsızlıklar Nedir? Nedenler, Belirtiler, Tedaviler
Psikolojik rahatsızlıklar nedir?
Psikolojik hastalıklar olarak da adlandırılan psikolojik rahatsızlıklar, günlük işlevinizi ve yaşamınızı ciddi şekilde etkileyebilecek kalıcı davranış kalıplarıyla sonuçlanan zihinsel anormalliklerdir. Psikolojik rahatsızlıklar arasında anoreksiya nervoza gibi yeme bozuklukları, depresyon gibi duygudurum bozuklukları, antisosyal kişilik bozukluğu gibi kişilik bozuklukları, şizofreni gibi psikotik bozukluklar, cinsel işlev bozukluğu gibi cinsel bozukluklar ve diğerleri vardır. Bir kişide birden fazla psikolojik rahatsızlık da olabilir.
Psikolojik bozuklukları neyin tetiklediği bilinmemektedir. Ancak psikolojik bir rahatsızlığa katkıda bulunan faktörler arasında beyindeki kimyasal dengesizlikler, çocukluk deneyimleri, genetik yatkınlık, çeşitli hastalıklar stres sayılabilir. Borderline kişilik ve depresyon gibi bazı bozukluklar kadınlarda daha sık görülür. Antisosyal kişilik bozukluğu ve madde kötüye kullanımı gibi diğer rahatsızlıklar erkeklerde daha yaygındır. Bipolar bozukluk ve şizofreni gibi bozukluklar da erkekleri ve kadınları eşit oranlarda etkiler.
Bir kişi uzun süre ruh hali sorunları, bilişsel sorunlar veya davranış sorunları yaşadığında, psikolojik bir değerlendirme faydalı olabilir ve ardından psikolojik bozukluk teşhisi konulabilir. Psikolojik rahatsızlıklarda tedavi sıklıkla davranışlar, beceri gelişimi ve düşünce süreci üzerinde çalışmak için psikoterapiyi içerir. İlaçlar da bazı psikolojik hastalıklar için oldukça etkili olabilir.
Uygun şekilde tedavi edildiğinde, psikolojik rahatsızlıkları olan kişiler genellikle iyileşir; ancak, nüksler mümkündür. Bazı psikolojik sorunlar tedavi edilmediği taktirde akademik, yasal, sosyal ve iş sorunlarına yol açabilir. Alkol zehirlenmesi, aşırı dozda uyuşturucu, intihar ve şiddet içeren davranışlar psikolojik rahatsızlıkların diğer potansiyel komplikasyonlardır.
Psikolojik bozuklukların ciddi, hatta yaşamı tehdit edebilecek komplikasyonları olabilir. Temel ihtiyaçlarını (yiyecek, su, barınak) karşılayamama ya da tehditkâr, mantıksız veya intihara meyilli davranışlar için acil tıbbi yardım alınması önerilir. Psikolojik bir rahatsızlığınız olabileceğini düşünüyorsanız veya tedavi görüyorsanız, ancak semptomlar tekrarlıyor veya devam ediyorsa da yine doktor kontrolü şarttır.
Psikolojik rahatsızlıkların belirtileri nelerdir?
Psikolojik bozuklukların belirtileri, belirli bozukluğa göre değişir, ancak duygudurum ve davranışsal belirtiler yaygındır. Semptomlar kronik ve tekrarlayıcı olabilir, günlük hayatta insanlarla iletişimi sıkıntıya sokabilir. Örneğin, anksiyete bozukluklarıyla ilişkili panik ataklar, kalp krizi gibi görünen ve hissedilen semptomları tetikleyebilir.
Yaygın görülen belirtiler
Psikolojik rahatsızlıklar çeşitli semptomlara neden olabilir; yaygın semptomlar şunları içerir:
- Düşmanlık veya saldırganlık davranışları
- Alkol veya uyuşturucu kullanımı
- Enerji seviyelerindeki değişiklikler
- Endişe ve kaygı hali
- Kafa karışıklığı
- Düzensiz davranış ve konuşma
- Sinirlilik ve ruh hali değişiklikleri
- Halüsinasyonlar ve sanrılar gibi algı veya düşünce süreci bozuklukları
- Günlük yaşamı etkileyebilecek kalıcı veya ani ruh hali değişiklikleri
- Sorun olduğu hâlde bunu reddetme
- Sosyal hayattan geri çekilme
Fiziksel belirtiler
Psikolojik rahatsızlıklar ayrıca aşağıdakileri içeren fiziksel semptomlarla ilişkilendirilebilir:
- Açıklanamayan fiziksel problemler
- Uyuşukluk veya halsizlik
- Uyku bozuklukları
- Kilo ve iştah değişiklikleri
Ciddi belirtiler
Bazı durumlarda, psikolojik rahatsızlıklar yaşamı tehdit edici olabilir. Sizde veya birlikte olduğunuz bir kişide aşağıdakiler de dahil olmak üzere yaşamı tehdit eden semptomlardan herhangi biri varsa, doktora görünmek gerekir:
- Tehdit edici, mantıksız veya intihara meyilli davranışlar da dahil olmak üzere, kendisi veya başkaları için tehlike oluşturma
- Temel ihtiyaçlarını karşılayamama
- Kemik deformitesi, yanıklar, göz yaralanmaları ve diğer yaralanmalar gibi travmalar
Psikolojik rahatsızlıklar neden olur?
Psikolojik bozuklukların nedenleri bilinmemekle birlikte, gelişimlerini etkileyen birtakım faktörlerin olduğu düşünülmektedir. Bu faktörler arasında beyindeki kimyasal dengesizlikler, çocukluk deneyimleri, genetik yatkınlık, hastalıklar, doğum öncesi maruziyetler ve stres yer alır. Cinsiyet de psikolojik bozuklukların hepsinde olmasa da bazılarında rol oynar.
Psikolojik rahatsızlıklar için risk faktörleri
Bir dizi faktör, psikolojik bozukluklar geliştirme riskini artırsa da risk faktörlerine sahip tüm insanlar psikolojik herhangi bir rahatsızlık yaşamazlar.
Psikolojik bozukluklar için risk faktörleri şunları içerir:
- Çocukken istismar veya ihmal edilme
- Mizaçla ilgili çocukluk sorunları
- Aile ya da kişisel akıl hastalığı veya madde bağımlılığı geçmişi
- Normalin altında zekâ seviyesi
- Düşük doğum ağırlığı
- Düşük sosyoekonomik durum
- Ebeveyn yokluğu, suç faaliyeti veya madde kötüye kullanımı
- Alkol veya uyuşturucu gibi doğum öncesi maruziyetler
- Kanser, kronik ağrı ve hipotiroidizm gibi önemli tıbbi durumlar
- Sosyal dezavantajlar
- Stresli veya travmatik yaşam olayları
- Madde bağımlılığı
Psikolojik rahatsızlıklar nasıl tedavi edilir?
Psikolojik bozuklukların tedavisinde ilk adım, bir problemin var olduğunu kabul etmektir. Çoğu zaman, psikolojik rahatsızlıkları olan kişiler problemlerini inkâr ederler ve semptomları için tıbbi yardım aramazlar. Düzenli tıbbi bakım, doktorun erken tarama testleri sağlamasına izin verdiği için yardımcı olabilir. Düzenli tıbbi bakım aynı zamanda doktorun semptomları ve psikolojik bozukluklar geliştirme riskini derhal değerlendirmesi için bir fırsat sağlar.
Psikolojik hastalıklarda tedavi sıklıkla davranışlar, beceri gelişimi ve düşünce süreci üzerinde çalışmak için psikoterapiyi içerir. Birlikte var olan tıbbi problemler, ciddi komplikasyonlar, ciddi bozukluklar veya madde kötüye kullanımı için kısa süreliğine hastaneye yatış gerekli olabilir. İlaçlar bazı kişilik bozuklukları için oldukça yardımcı olabilir. Psikolojik sorunlarda uygun tedavi ile önemli iyileşmeler meydana gelebilir.
Psikolojik rahatsızlıklar için yaygın tedaviler
Psikolojik bozuklukların yaygın tedavileri şunları içerir:
- Kaygı ve stresi önleyen ilaçlar
- Ruh halini iyileştirmek için antidepresan ilaçlar
- Bozuk düşünce kalıplarını ve değişen algıları tedavi etmek için antipsikotik ilaçlar
- Düşünce kalıpları ve davranış üzerinde çalışmak için bilişsel davranışçı terapi
- Destek ve anlayış geliştirmeye yardımcı olmak için aile terapisi
- Grup terapisi
- Birlikte var olan tıbbi problemler, ciddi komplikasyonlar, ciddi bozukluklar veya madde kötüye kullanımı nedeniyle hastaneye yatış
- Birlikte var olan durumların tanımlanması ve tedavisi
- Bireysel terapi
- Ruh hali düzenleyici ilaçlar
- Geçmiş sorunları ve bunların mevcut düşünce ve davranışlarla ilişkisini keşfetme ve anlama üzerinde çalışmak için psikodinamik terapi
- Destek grupları
- Konuşma terapisi
Psikolojik rahatsızlıklarınızı iyileştirmek için yapabilecekleriniz
Tedavi aramaya ve almaya ek olarak, aşağıdakiler de psikolojik sorunlar konusunda işe yarayan şeylerdir:
- Alkol veya yasa dışı uyuşturucu kullanımından kaçınmak
- Kafein veya diğer uyarıcılardan kaçınmak
- Düzenli bir programda yemek
- Düzenli egzersiz yapmak
- Yeterince uyumak
- İlaçları belirtildiği şekilde almak
Psikolojik rahatsızlıkların olası komplikasyonları nelerdir?
Tedavi edilmeyen veya kötü kontrol edilen psikolojik bozuklukların komplikasyonları ciddi olabilir, hatta bazı durumlarda yaşamı tehdit edebilir. Ancak doktorun belirlediği tedavi planı takip edilirse ciddi komplikasyon riski en aza inecektir.
Psikolojik bozuklukların olası komplikasyonları şunları içerir:
- Tedavinin olumsuz etkileri
- Hukukta, işte, sosyal ortamlarda, ilişkilerde ve finansta zorluklar
- Artan yaralanma riski
- Psikolojik bozukluklarla ilişkili davranışlara özgü tıbbi komplikasyonlar
- Kendi kendine zarar vermek
- Sosyal izolasyon
- Gergin aile ilişkileri
- Madde bağımlılığı
- İntihar veya şiddet