SMA Hastalığı (Spinal Musküler Atrofi) Nedir? SMA Nasıl Tedavi Edilir?

SMA hastalığı nedir?

Spinal musküler atrofi olarak da bilinen SMA hastalığı; konuşma, yürüme, nefes alma ve yutma gibi temel iskelet kası aktivitesini kontrol ederek, kas güçsüzlüğüne ve atrofiye (körelmeye) yol açan, motor nöronları (beyin sapı ve omurilikteki sinir hücreleri) aşamalı olarak yok eden nöromüsküler bir hastalıktır.

Motor nöronlar; kollardaki, bacaklardaki, göğüsteki, yüz, boğaz ve dildeki hareketi kontrol eder. Motor nöronlar ve kaslar arasındaki sinyallerde kesinti olduğunda, kaslar yavaş yavaş zayıflamaya ve güçsüzleşmeye başlar, ardından istemsiz kasılmalar yani seğirmeler (fasikülasyon) gelişir.

SMA hastalığı neden olur?

SMA hastalığının en yaygın biçimi, 5q kromozomundaki SMN1 geninin her iki kopyasındaki kusurlardan kaynaklanmaktadır. Bu gen, motor nöronların sağlığını ve normal işlevini sürdüren SMN proteinini üretmektedir.

SMA hastalığı olan bireylerde yetersiz SMN proteini seviyeleri görülür. Bu da omurilikte motor nöron kaybına, iskelet kaslarının zayıflamasına ve çökmesine neden olur. Bu durum genellikle; gövde, üst bacak ve kol kaslarında, el ve ayak kaslarına göre daha şiddetli görülmektedir.

Aynı genlerdeki değişikliklerin neden olduğu birçok spinal musküler atrofi türü vardır. SMA hastalığının daha az yaygın formları, kromozom 20’de bulunan VAPB geni, kromozom 14’teki DYNC1H1 geni, kromozom 9’daki BICD2 geni ve X kromozomu üzerindeki UBA1 geni gibi diğer genlerdeki mutasyonlardan kaynaklanır.

Hastalığın tipleri, başlangıç ​​yaşı ve kas güçsüzlüğünün şiddetine göre farklılık gösterir; ancak türler arasında örtüşme vardır.

Nasıl miras alınır?

UBA1 genindeki mutasyonların neden olduğu nadir durumlar dışında, SMA otozomal resesif bir şekilde kalıtsaldır. Bu durum, etkilenen kişinin genellikle her bir ebeveynden bir tane miras alınan 2 mutasyona uğramış gene sahip olduğu anlamına gelir. Yalnızca 1 mutasyona uğramış gen taşıyan kişiler, herhangi bir semptom göstermeden hastalığın taşıyıcılarıdır. Otozomal resesif hastalıklar aynı kuşakta birden fazla kişiyi (kardeşler veya kuzenler) etkileyebilir.

SMA hastalığı türleri ve belirtileri nelerdir?

Doğumdan önce solunum güçlüğüyle birlikte SMN1 genindeki kusurların neden olduğu SMA hastalığında, hafif düzeyden şiddetli güçsüzlüğe kadar çok çeşitli bozukluklar görülmektedir. Buna göre, SMA hastalığının en yaygın biçimleri 5 türe ayrılabilir.

SMA tip 0

SMA tip 0, hastalığın en şiddetli şeklidir ve azalmış fetal hareket, eklem anormallikleri, yutma güçlüğü ve solunum yetmezliğiyle karakterizedir.

SMA tip 1

SMA tip 1 ayrıca infantil başlangıçlı SMA veya Werdnig-Hoffmann hastalığı olarak da adlandırılır. En yaygın SMA hastalığı türüdür, aynı zamanda hastalığın ciddi bir şeklidir. SMA tip 1’li bebekler doğumdan sonraki ilk altı ayda semptomlar göstermeye başlamaktadır.

SMA tip 1’li bebekler, 6 aydan önce şiddetli halsizlik yaşarlar ve asla bağımsız olarak oturamazlar. Kas zayıflığı, motor gelişim eksikliği ve zayıf kas tonusu, SMA tip 1’in başlıca klinik belirtileridir. Ağır hastalık belirtileri yaşayan bebeklerde emme veya yutma problemleri vardır.

Bazıları yaşamın ilk birkaç ayında, karın solunumu (diyafragmatik) gösterir. Vücudun her iki tarafında kas güçsüzlüğü oluşur, ancak göz kasları (oküler kaslar) etkilenmez. Dilin seğirmesi sıklıkla görülür. Zekâ normaldir. Etkilenen çocukların çoğu 2 yaşından önce hayatını kaybeder, ancak hayatta kalma, solunum fonksiyonunun derecesine bağlı olabilir.

SMA tip 2

SMA tip 2 (Dubowitz hastalığı) hastası bebeklerde kas güçsüzlüğü genellikle 7 ila 18 aylıkken görülmeye başlanır. Etkilenen çocuklar, gelişimlerinin erken dönemlerinde bağımsız olarak oturabilirler ancak bağımsız olarak yürüyemezler.

SMA tip 2 hastalarında neredeyse her zaman parmaklarda titreme görülür. Ayrıca skolyoz (kavisli omurga), zayıf kol ve bacaklar, öksürüğe benzer solunum gibi belirtiler görülür. Etkilenen kişilerin yaklaşık %70’inde derin tendon refleksleri yoktur. SMA tip 2’den etkilenenler genellikle gençliklerinin ortalarında veya daha sonraki yaşamlarında bağımsız olarak oturamazlar.

SMA tip 3

SMA tip 3, Kugelberg-Welander sendromu olarak da bilinir ve bu tip SMA hastalığının semptomları daha değişkendir. Semptomlar 18 aydan sonra başlar. Genellikle 3 yaşında teşhis edilir, ancak kesin başlangıç ​​yaşı değişebilir. Bazı insanlarda erken yetişkinliğe kadar semptomlar görülmeyebilir.

SMA tip 3 genellikle bir kişinin yaşam beklentisini değiştirmez, ancak bu tipte olan kişiler, aşırı kilolu olma riski altındadır. Kemikleri de zayıflayabilir ve kolayca kırılabilir. Bu tipteki hastalar yürümeyi öğrenirler ancak sıklıkla düşerler ve 2-3 yaşında bile merdiven inip çıkmakta zorluk çekerler. Bacaklar, kollardan daha şiddetli etkilenmektedir. Uzun vadede hastalığın seyri, çocukken elde edilen motor fonksiyonun derecesine bağlıdır.

SMA tip 4

SMA tip 4 hastalarında kas güçsüzlüğünün başlangıcı 10 yaşından sonra başlamaktadır. Dolayısıyla yetişkin başlangıçlı SMA olarak da adlandırılır. Bu hastalar genellikle 60 yaşına kadar ayakta durabilirler. SMA tip 4’te görülen belirtiler arasında; ellerde ve ayaklarda zayıflık, yürüme zorluğu, kas seğirmesi bulunur. SMA tip 4, en az yaygın olan SMA hastalığı türüdür.

Nadir SMA hastalığı türleri

Bu SMA türleri nadir görülür ve SMN proteinini etkileyen farklı gen mutasyonlarından kaynaklanmaktadır.

1. Solunum sıkıntısı (SMARD) ile birlikte spinal musküler atrofi:
   GHMBP2 genindeki mutasyonun neden olduğu çok nadir bir SMA formudur. SMARD, bebeklerde teşhis edilir ve ciddi solunum problemlerine neden olur.
2. Kennedy hastalığı veya spinal bulbar musküler atrofi (SBMA):
   Genellikle sadece erkekleri etkileyen nadir bir SMA türüdür. Hastalık, 20 ila 40 yaşları arasında başlar. Görülen semptomlar; ellerde titreme, kas krampları, uzuvlarda güçsüzlük ve seğirmeyi içermektedir. Yaşamın ilerleyen dönemlerinde yürüme zorluğuna neden olsa da bu tür SMA, yaşam süresini değiştirmez.
3. Distal SMA:
   UBA1, DYNC1H1 ve GARS dahil olmak üzere birçok genden birindeki mutasyonların neden olduğu nadir bir formdur. Omurilikteki sinir hücrelerini etkilemektedir. Semptomlar genellikle ergenlik döneminde başlar; kramplar, kas güçsüzlüğü ve kasların erimesini içermektedir. Yaşam beklentisini etkilemez.

SMA hastalığı nasıl teşhis edilir?

SMN1 geninde meydana gelen mutasyonlarını bulmak için, bir kan testi mevcuttur. Bu test, SMA tip 0, 1, 2, 3 ve 4’ün en az yüzde 95’ini tanımlamaktadır. SMA testiyle bir kişinin çocuklara geçebilecek kusurlu bir genin taşıyıcısı olup olmadığı ortaya çıkabilir.

SMN1 geni anormal bulunmazsa veya kişinin geçmişi ve muayenesi SMA için tipik değilse, diğer tanı yöntemleri kullanılabilir. Diğer tanı yöntemleri arasında; kasılma ve dinlenme sırasında kasların elektriksel aktivitesini kaydeden elektromiyografi, sinir iletim hızı çalışmaları, birçok nöromüsküler bozukluğu teşhis etmek için kullanılan kas biyopsisi ve diğer kan testleri bulunmaktadır.

SMA hastalığı nasıl tedavi edilir?

SMA için kesin bir tedavi yoktur. SMA tedavisi, var olan semptomları yönetmek ve komplikasyonları önlemekten oluşmaktadır.

Aralık 2016’da ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), SMA’lı çocukları ve yetişkinleri tedavi etmek için onaylanan ilk ilaç olarak nusinersen adlı ilacı onaylamıştır. İlaç, omuriliği çevreleyen sıvıya enjeksiyon yoluyla verilmektedir. Motor nöronların bakımı için kritik olan tam uzunluktaki SMN proteininin üretimini artırmak için tasarlanmıştır.

Bu ilaç etkisini özellikle hastalığın erken aşamalarında, bebeklerde ve çocuklarda en iyi şekilde göstermektedir. Bununla birlikte bazı tedavi yöntemleri hala araştırılmaktadır ve yakın gelecekte etkilenen bireyler için kullanılabilir ilaç ve yöntemler ortaya çıkabilir.

Mayıs 2019’da FDA, infantil başlangıçlı SMA’ya sahip 2 yaşından küçük çocuklar için onasemnogene abeparovec-xioi gen tedavisini (gen replasmanı) onaylamıştır. Güvenli bir virüs, hedeflenen motor nöronlara tamamen işlevsel bir insan SMN geni sağlamaktadır, bu da kas hareketini ve işlevini iyileştirmekte ve aynı zamanda hayatta kalma şansını artırmaktadır.
Ağustos 2020’de FDA, 2 aylık ve daha büyük yaştaki SMA hastalarını tedavi etmek için oral yoldan alınan risdiplam ilacını onaylamıştır.

Fizik tedavi, mesleki terapi ve rehabilitasyon; postürü (duruşu) iyileştirmeye, eklem hareketsizliğini önlemeye ve kas zayıflığı ve atrofisini (körelmesini) yavaşlatmaya yardımcı olabilir.

Germe ve güçlendirme egzersizleri; kontraktürleri azaltmaya, hareket açıklığını artırmaya ve dolaşımın akmasını sağlamaya yardımcı olabilir. Bazı kişiler, konuşma ve yutma güçlükleri için ek tedaviye ihtiyaç duyabilir. Destekler veya diş telleri, ortezler, konuşma sentezleyicileri ve tekerlekli sandalyeler gibi yardımcı cihazlar, işlevsel bağımsızlığı geliştirmek için yardımcı olabilir.

SMA hastaları; uzun süreli aç kalmaktan kaçınmalı, kiloyu ve gücü korumak için doğru beslenmeli ve kalori almalıdır. Çiğneyemeyen veya yutamayan kişiler için, bir beslenme tüpü kullanmak gerekebilir.

Geceleri non-invaziv ventilasyon (solunum maskesi), uyku sırasında solunumu iyileştirebilir. Ancak bazı kişilerin ayrıca boyun, boğaz ve göğüsteki kas güçsüzlüğü nedeniyle gün boyunca yardımcı ventilasyon kullanması gerekebilir.

SMA’lı bir bebek: Video

Kaynak ve ileri okuma:

1. https://www.ninds.nih.gov/
2. https://rarediseases.org/
3. https://medlineplus.gov/
4. https://www.nhs.uk/
5. https://www.webmd.com/
6. https://www.healthline.com/