Stockholm Sendromu Nedir? Tanım ve Vaka Örnekleri
Stockholm sendromu nedir?
Stockholm sendromu, bir rehinenin kendisini kaçıran veya alıkoyan kişiye bağlandığı ve ona sempati duyduğu psikolojik bir durumdur. Stockholm sendromu adını 1973 yılında İsveç’in Stockholm kentinde yaşanan bir rehine vakasından alıyor. Bir banka soygunu girişimi sırasında, birkaç banka çalışanı rehin alınmış ve altı günlük esaretleri sırasında, onları kaçıranlara sempati duymaya ve polisten korkmaya başlamışlardır.
Stockholm sendromunun duygusal tepkisi tek yönlü bir yol değildir – hem rehine hem de hem de rehin alan bu bağı hissetmeye başlayabilir. Aslında bu bağlılık, kurbanın kurtarma girişiminde bulunan herhangi bir kolluk görevlisine karşı düşmanlık hissetmesi için bile yeterince güçlü olabilir.
Alıkonan kişinin düşüncesine göre, kendisini kaçırandan şiddet görme olasılığı daha düşüktür ve şiddete olan eğilimin azalması, rehineyi kolluk kuvvetlerinden korumaya yardımcı olur.
Araştırmacılar ayrıca, şiddetli aile içi veya diğer istismar durumlarında bile ilişkilerde Stockholm sendromunu tanımlamışlardır. Hem rehine durumlarında hem de ilişkilerde, alıkoyan kişinin veya istismarcının şiddeti veya istismarı durdurmaya karar vermesinin bir sonucu olarak, böyle bir sendrom gelişebilir.
Bilimsel çalışmalar, Stockholm sendromunun psikolojik bağının, rehine için mevcut durumunun stres ve duygusal travmasına karşı bir savunma mekanizması olduğunu bulmuştur. Bu bağ, tipik olarak, uzun vadeli istismar durumlarında belirli bir süre içinde gelişir.
Ancak, bazı durumlarda, 1973’teki banka soygunu rehine durumunda olduğu gibi, bu bağ sadece birkaç gün içinde bile hızlı bir şekilde oluşabilir. Bilim insanları, neden bazı kurbanların bu durumu geliştirdiğini ve diğerlerinin neden geliştirmediğini henüz tam olarak bilmiyorlar.
Stockholm sendromu neden olur?
Stockholm sendromu, uzun bir süre boyunca meydana gelebilecek son derece stresli ve travmatik olayla başa çıkmak için, mağdurlar tarafından kullanılan bir başa çıkma mekanizmasıdır. Aslında, bu sendromun gelişmesi mağduru gerçekten koruyabilir ve özellikle potansiyel olarak şiddet içeren durumlarda hayatta kalmasını sağlamaya yardımcı olabilir.
Mağdur, saldırganla özdeşleşmeye başladığında, saldırgana karşı olmaktan vazgeçer ve onunla birlikte çalışmaya başlayabilir, bu da alıkonan kişinin şiddet görme olasılığını azaltabilir. Kurban, bu duygusal tepkinin geliştiğinin tamamen farkında olmayabilir ve her şeyi normal olarak algılayabilir.
Mağdur ve saldırgan arasındaki güç dengesizliği, Stockholm sendromunun gelişmesine katkıda bulunur. Bir rehine veya başka bir mağdur, saldırganın bir şekilde kendilerine zarar vereceğinden korktuğunda, saldırgan şiddetten kaçınırsa (veya istismar vakalarında, istismarcı mağdura zarar vermeyi bırakıp davranışları için özür dilerse) rahatlayabilirler.
Mağdur ise bunu, saldırgana karşı olumlu duygulara yol açabilecek nezaket veya merhamet olarak görebilir.
Stockholm sendromu belirtileri nelerdir?
Stockholm sendromunun en yaygın belirtisi, mağdurun saldırgana karşı olumlu duygular geliştirmesidir. Ek olarak, mağdur, duruma müdahale etmeye çalışan kolluk kuvvetleri, arkadaşlar veya aile üyeleri gibi yabancılara karşı olumsuz duygular ve hatta düşmanlık geliştirebilir.
Bu ilginç sendromun başka olası belirtisi, saldırganın da kurbana bağlanabilmesidir. Rehineler ve mağdurlar ayrıca, Stockholm adı verilen bu sendromla aynı zamana denk gelen yaygın bir durum olan travma sonrası stres bozukluğu yaşayabilirler.
Stockholm sendromu ile ortaya çıkarabilecek travma sonrası stres bozukluğu belirtileri aşağıdakileri içerir:
- Travmatik olaylara geri dönüşler veya rüyalar
- Travmatik olay hatırlandığında duygusal veya fiziksel sıkıntı
- Umutsuzluk veya duygusal uyuşukluk hissi
- Arkadaşlardan ve aileden kopuk hissetmek
- Bellek/hafıza sorunları
- Konsantre olma veya uyuma zorluğu
- Sinirlilik/öfke
- Suçluluk veya utanç duyguları
- Kendine zarar verme davranışı
Yukarıdaki belirtiler, etkili tedavi için bir ruh sağlığı uzmanının yardımını gerektirir.
Stockholm sendromu vaka örnekleri nelerdir?
Adını alan 1973 banka soygunu rehine durumuna ek olarak, bu durumun pek çok kötü şöhretli örneği var.
Önde gelen Stockholm sendromu vaka örnekleri şunları içerir:
- Patty Hearst:
Ünlü gazete yayıncısı William Randolph Hearst’ün torunu 1974’te Symbionese Kurtuluş Ordusu tarafından kaçırıldı. Kendisini kaçıranlarla özdeşleşmeye başladı ve sonunda bir banka soymalarına yardım etti. Yakalanıp suçla itham edildiğinde yasal savunma olarak Stockholm sendromu olduğunu söyledi, ancak yine de hapis cezasına çarptırıldı. - İran rehine krizi:
1979’da İranlı öğrenciler Tahran’daki ABD Büyükelçiliğini işgal etti ve bir yıldan fazla bir süre boyunca 50’den fazla Amerikalıyı rehin tuttu. Serbest bırakıldıktan sonra, birçok rehine, genellikle tecritte tutuldukları ve uykudan mahrum bırakıldıkları gerçeğine rağmen, iyi muamele gördüğünü bildirdi.
- TWA 847 sefer sayılı uçağın kaçırılması:
1985’te, Lübnanlı Şiiler tarafından 14 gün boyunca rehin tutulduktan sonra düzinelerce yolcudan biri hariç hepsinde Stockholm sendromu gelişti. Serbest bırakıldıktan sonra, rehinelerden biri, uçak indiğinde diğer rehinelerin onları kaçıranlara yardım ettiğine ve hatta onları kaçıranlarla futbol oynadığına tanık olduğunu bildirdi. Bir rehine, serbest bırakıldıktan sonra kaçıranlardan birine veda etti. - Lübnan’daki Rehineler:
1991’de nihayet serbest bırakılmadan önce birkaç yıl çok kötü koşullarda yaşamalarına rağmen, İslamcı militanlar tarafından kaçırılan üç rehine serbest bırakıldıktan sonra onları kaçıranların onlara iyi davrandığını söyledi.
Stockholm sendromu nasıl tedavi edilir?
Alıkonulan ve alıkoyan arasındaki bağ güçlü olabileceğinden, bu durumun tedavisi oldukça zor olabilir. Ayrıca, bu durum psikolojik bir bozukluk veya hastalık olarak tanımlanmadığından, standart bir tedavi planı da yoktur.
İlişkilerde bu durum söz konusu olduğunda, istismara uğrayan kişiyi istismarcıdan uzaklaştırmak bazen psikolojik bağı koparabilir. Ancak mağdur, istismarcı ortamdan uzaklaşmak için dışarıdan birinin yardımına bile direnebilir. Yine de istismarcıdan uzaklaşma başarılı olursa, mağdur genellikle durumu olduğu gibi görebilir ve gerektiğinde tedavi arayarak ilerleyebilir.
Depresyon ya da travma sonrası stres bozukluğu gibi sağlık koşulları, bu sendrom ile ilişkili olabilir ve bu koşullar bir doktor tarafından tedavi edilebilir. Bir ruh sağlığı uzmanıyla birlikte ilaç tedavisi veya psikoterapi, mağdurun bu ve diğer ilgili durumlarla başa çıkmasına yardımcı olabilir.
Stockholm sendromunda uzun vadeli etkiler
İstismar veya rehine durumlarının mağdurları, bu durumdan kurtulduktan sonra bile istismarcı veya rehin alan ile bir bağ hissedebilirler. Bazı ünlü vakalarda, kurbanlar kendilerini kaçıranları polise karşı bile savunmuşlardır ve hatta bazıları onları kaçıranları kolluk kuvvetlerinden fiziksel olarak korumuştur.
Mağdur, içinde olduğu durumdan kaçamıyorsa ve arkadaşlarından, ailesinden veya kolluk kuvvetlerinden tecrit edilmeye devam ederse, mağdur ile istismarcı arasındaki bağ büyümeye devam edebilir.
Stockholm sendromunun farklı türleri
Stockholm sendromu, birkaç farklı durumdaki mağdurlarda gelişebilir.
Bu sendromla ilgili tür örneklerinden bazıları şunlardır:
- Kaçırma veya rehin alma durumları
- Fiziksel, duygusal veya cinsel istismar dahil aile içi istismar
- Kurumsal Stockholm Sendromu olarak bilinen düşmanca işverenler
- Seks ticareti
- Kötü niyetli spor koçluğu