Ürtiker (Kurdeşen) Nedir? Nedenleri, Belirtileri ve Tedavileri

Ürtiker (kurdeşen): Tanım

Kurdeşen veya ürtiker, cildin herhangi bir yerinde görülebilen ve genellikle kaşıntılı düz kırmızı lekelerdir. Kurdeşen genellikle yenilen bir gıdanın sonrasında veya cilde temas eden bir maddeye karşı, alerjik bir reaksiyon olarak ortaya çıkmaktadır. Yiyecekler, ilaçlar ve bitki alerjileri, kurdeşenin yaygın nedenleridir. Ancak güneşe aşırı maruz kalma, stres, enfeksiyonlar ve otoimmün hastalıkların da kurdeşene neden olduğu bilinmektedir.

Ürtiker semptomları arasında, hafif şişmiş deride kaşıntılı, batan pembe/kırmızı döküntüler yer almaktadır. Ciltteki kızarıklığın ciddiyeti artabilir veya azalabilir. Akut kurdeşen tipik olarak altı hafta içinde düzelir, ancak kronik kurdeşen aylarca veya yıllarca devam edebilir.

Kurdeşen, özellikle çocuklarda genellikle kendiliğinden düzelir. Bununla birlikte akut kurdeşen tedavisi, kaşıntı ve batmayı hafifletmeye yardımcı olacak, oral antihistaminik (alerjen maddeleri baskılayan) ilaçları içerir. Antihistaminiklerle düzelmeyen kronik kurdeşenler ayrıca kortikosteroidler, antibiyotikler ve diğer güçlü ilaçlarla tedavi edilebilir.

Nefes almakta güçlük çekmediğiniz sürece bu durumu kendi başınıza, doktorunuza veya eczacıya danışarak, antihistaminiklerle güvenle tedavi edebilirsiniz.

Ürtiker (kurdeşen): Nedenler

Ürtiker, bağışıklık hücrelerindeki reaksiyonlardan kaynaklanır. Mast hücreleri ve bazofiller, yabancı maddelerle (enfeksiyon ve kanser gibi) savaşmada, hasarlı dokuya kan akışını düzenlemede ve yara iyileşmesinde önemli rol oynayan iki tür bağışıklık hücresidir. Bu hücreler ayrıca, deriye kan damarlarının genişlemesine neden olan maddeler salgılamaktadır.

Kan damarı genişlemesi ve beyaz kan hücresi tepkileri, kurdeşen yaşanan deride şişmeye neden olur. Salınan bu maddeler arasında; histamin, bradikinin ve kallikrein bulunur.

Mast hücresi aktivasyonuna aşağıdaki durumlar neden olabilir:

1. Bağışıklık aracılı aktivasyon:
   IgE antikorları, bir alerji yani aşırı duyarlılık reaksiyonu veya otoimmün bozukluk nedeniyle mast hücrelerine bağlanır. Dolayısıyla bu maddelerin aşırı salgılanmasına neden olur.
2. Bağışıklık aracılı olmayan aktivasyon:
   İlaçlar, mast hücrelerini doğrudan aktive edebilir veya daha sonra mast hücresi aktivasyonuna yol açan diğer kimyasal sinyaller üzerinde etki edebilir. Fiziksel veya duygusal stres, daha sonra mast hücrelerini aktive eden kimyasal sinyallerin ve maddelerin salınmasına da yol açabilir.

Alerjik tetikleyiciler

Çoğu akut vakaya neden olan yaygın alerjik kurdeşen tetikleyicileri aşağıdakileri içerir:

• Meyve, süt, yumurta, fındık, soya fasulyesi ve kabuklu deniz ürünleri dahil bazı gıdalar
• Aspirin, steroid olmayan iltihap önleyici ilaçlar (NSAİİ), Opioidler (vücutta morfin gibi etki gösteren kimyasal ilaçlar, analjezikler), antibiyotikler, bazı tansiyon ilaçları gibi ilaçlar
• Kan nakilleri
• Böcek ısırıkları ve sokmaları
• Hayvan tükürüğü ve kepeği
• Polen, toz ve küf gibi tahriş edici maddeler
• Lateks (birçok bitkiden çıkarılabilen süte benzer madde)

Diğer tetikleyiciler

Ayrıca kurdeşenlere neden olabilecek diğer tetikleyici unsurlar şunlardır:

• Enfeksiyonlar (virüsler, parazitler, bakteriler ve mantarlar gibi)
• Otoimmün hastalıklar (lupus hastalığı, vaskülit (kan damarlarının iltihabı), Sjogren sendromu ve tiroid hastalıkları gibi)
• Bazı kanserler (gastrointestinal kanser, akciğer kanseri ve lenfoma gibi)
• Güneş ışığı (güneş ürtikeri olarak bilinen durum)
• Aşırı sıcak veya soğuk hava
• Egzersiz yapmak
• Stres
• Basınç (örneğin, uzun bir süre oturmaktan veya sıkı bir bileklik takmaktan kaynaklanan)
• Deriyi tırmalamak

Ürtiker (kurdeşen): Belirtiler

Kurdeşenler genelde vücutta kızarıklık ve kaşıntı ile kendini gösterse de aşağıdaki gibi çeşitli semptomları olabilir:

Ana semptomlar

Kurdeşenin ana semptomları aşağıdaki belirtilerle tanımlanabilir:

• Kızarıklık deriden biraz yüksekte olabilir.
• Kızarmış yamalar birbirine bağlanabilir.
• Kızarıklık genellikle 24 saat içinde bir noktada çözülür, ancak daha sonra başka bir yerde görünür.
• Kızarıklık vücutta dolaşabilir.
• Döküntü, kalem ucu kadar küçük veya yemek tabağı kadar büyük olabilir.
• Kaşınabilir, acı verebilir veya incitebilir.
• Kurdeşen, bir tetikleyici unsurdan dolayı ortaya çıkabilir veya birkaç saat sonra başlayabilir.
• Akut ürtiker formu, vakaların yüzde 70’inde görülür ve altı haftadan az sürer. Genellikle alerjiye bağlıdır.
• Kronik ürtiker formu, vakaların geri kalan yüzde 30’unda görülür. Altı haftadan fazla sürer ve genellikle tanımlanamayan veya otoimmün nedenlerden kaynaklanır.

Anjioödem semptomları

Kurdeşen bazen anjiyoödemle de ilişkili olabilir, bu potansiyel olarak tehlikeli bir durumdur ve acil tıbbi müdahale gerektirir. Belirtiler aşağıdakileri içerir:

• Dudak şişmesi
• Göz kapağı şişmesi
• Boğaz ve dil şişmesi (Acil bir durum olan, dil şişmesi nefes almada zorluğa neden olabilir.)
• Karın ağrısı (Bağırsaklardaki şişlik nedeniyle kramplar gelip gidebilir.)
• Genital bölgede şişme

Ne zaman doktora görünmeli?

Nefes almada güçlük ve yüzde şişme, hemen tedavi edilmezse hızla ilerleyebilen şiddetli bir reaksiyonun ilk belirtileri olabilir. Kurdeşen belirtileriniz varsa ve herhangi bir solunum sıkıntısı yaşıyorsanız, mutlaka acil servise başvurmalısınız.

Kurdeşenler günlük yaşamınızı etkileyecek kadar rahatsız ediciyse, belirtilerinizi nasıl daha iyi kontrol edebileceğinizi öğrenmek için tıbbi yardım alabilirsiniz. Çoğu kurdeşen vakası 48 saat içinde çözülür. Eğer devam ederse, altta yatan daha derin tıbbi problemleri bulabilmek için, doktor muayenesi gerekebilir.

Ürtiker (kurdeşen): Tanı

Doktorunuz cildinize bakarak kurdeşeni ve ilgili komplikasyonları tespit edebilir. Alerji testleri, bir reaksiyonu neyin tetiklediğini belirlemeye yardımcı olabilir. Nedenleri bilmek; alerjenlerden, kurdeşenlerden ve şişliklerden kaçınmanıza yardımcı olabilir.

Alerji testleri aşağıdakileri içerir:

1. Cilt testleri:
   Bu test sırasında bir hemşire, cildinizde farklı alerjenleri test eder. Cildiniz kızarırsa veya şişerse, bu maddeye alerjiniz olduğu anlamına gelir. Kurdeşen doğası gereği kronik ise cilt testi yaygın olarak yapılmaz.
2. Kan testleri:
   Kan testi, kanınızdaki belirli antikorları kontrol eder. Vücudunuz alerjenlerle savaşmak için antikorlar üretir. Bu süreç, bağışıklık sisteminizin bir parçasıdır ancak vücudunuz çok fazla antikor üretiyorsa, kurdeşene neden olabilir.

Ürtiker (kurdeşen): Tedavi

Yeni bir ilaca başladıktan, genel olarak yemediğiniz bir yiyecek yedikten veya sizin için alışılmadık bir hayvana veya alerjene maruz kaldıktan sonra kurdeşen yaşadıysanız, bu olası tetikleyicilere gelecekte maruz kalmaktan kaçının. Nedenini tam olarak belirlemediğiniz kurdeşen semptomlarını hafifletmek için, doktorunuza danışarak reçetesiz veya reçeteli ilaçlardan kullanabilir, ayrıca evde uygulayabileceğiniz gibi tedavi yöntemleriyle, ürtikerin üstesinden gelebilirsiniz.

Reçetesiz ilaçlar

Antihistamin ilaçlar genellikle kaşıntı ve şişliği azaltmada etkilidir. Yalnızca ihtiyaç duyulduklarında değil, düzenli olarak alındığında en iyi sonucu verirler.

1. Daha yeni antihistaminikler:
   Bunlar, günlük olarak alınabilen ve minimal yan etkileri olan setirizin, feksofenadin ve desloratadin gibi etkin maddeler, H1 reseptörünü bloke eden seçeneklerdir.
2. Eski antihistaminikler:
   Difenhidramin etkili bir ilaç maddesidir, ancak eski antihistaminiklerin genellikle yorgunluk gibi yan etkileri vardır. Bu tür ilaçlar, yatmadan önce alındığında en iyi etkisini gösterebilir.

Topikal antihistaminikler ve steroidler, kurdeşen için etkili değildir.

Reçeteli ilaçlar

Ürtiker iki günden fazla devam ediyorsa ve reçetesiz satılan ilaçlara yanıt vermiyorsa, doktorunuz aşağıdaki gibi ek tedavi yöntemleri önerebilir:

1. Ek H1 bloke edici antihistaminikler:
   Doktorunuz, daha yüksek dozlarda, daha eski ve daha yeni antihistaminiklerle birlikte kombinasyon yaptığı ilaçları veya hidroksizin etkin maddesini içeren ilaçlar gibi reçeteli antihistaminikleri kullanmanızı önerebilir.
2. H2 bloke edici antihistaminikler:
   Bunlar; famotidin gibi etkin maddeleri içeren ilaçlardır.
3. Lökotrien reseptör antagonistleri:
   Örneğin; montelukast ve zafirlukast gibi etkin maddeler, belirli durumlarda yardımcı olabilir.
4. Trisiklik antidepresanlar:
   Duygudurumla ilgili etkilerine ek olarak, doksepin gibi etkin madde içeren bu ilaçlar, ayrıca yüksek etkili antihistamin aktivitesine sahiptir.
5. İmmünomodülatör tedaviler:
   Bu tedavi, yukarıda listelenen tedavilerle iyileşmeyen ciddi vakalarda alerji ve immünoloji uzmanları tarafından önerilebilir. Bazen kurdeşen için kullanılan immünosüpresif tedaviler (bağışıklık baskılayıcı) arasında; bir antikor enjeksiyonunda omalizumab, siklosporin ve takrolimus etkin maddelerini içeren ilaçlar bulunur.

Unutmayın, hangi ilacı ne şekilde alacağınıza doktorunuz karar verecektir.

Ürtikere (kurdeşene) ne iyi gelir?

Eğer hafif derecede kurdeşen yaşıyorsanız, aşağıdaki ipuçları semptomlarınızı hafifletmeye yardımcı olabilir:

1. Tetikleyicilerden kaçının:
   Tetikleyiciler; yiyecekler, ilaçlar, polen, evcil hayvan tüyleri, lateks ve böcek sokmalarını içerebilir. Bir ilacın döküntüye neden olduğunu düşünüyorsanız, kullanmayı bırakın ve doktorunuzla iletişime geçin.
2. Eczacınıza veya doktorunuza danışarak reçetesiz satılan bir kaşıntı önleyici ilaç kullanın:
   Reçetesiz satılan oral antihistaminler, kaşıntıyı hafifletmeye yardımcı olabilir. Eczacınızla seçenekler hakkında konuşabilirsiniz.
3. Soğuk bez uygulayın:
   Etkilenen bölgeyi soğuk bir bezle örtmek, cildi rahatlatmaya ve kaşıntıyı önlemeye yardımcı olabilir.
4. Rahat ve serin bir banyo yapın:
   Soğuk bir duş iyi gelebilir. Bazı insanlar kabartma tozu veya yulaf ezmesi tozu serpilmiş soğuk suda yıkanmaktan da yararlanabilir. Ancak bu, kronik kaşıntının uzun vadeli kontrolü için bir çözüm değildir.
5. Bol ve pamuklu giysiler giyin:
   Sert, sıkı, kaşıntılı veya yünden yapılmış giysiler giymekten kaçının. Bu yöntem, cilt tahrişini önlemenize yardımcı olacaktır.
6. Güneşten kaçının:
   Dışarıdayken, rahatsızlığı hafifletmek için gölgede kalkmaya özen gösterin.
7. Giysilerinizi yıkayın:
   Hastalığa yakalanmadan önce kullandığınız bütün kıyafetlerinizi yıkayın. Alerjenler hala giydiğiniz kıyafetlerin üzerinde olabilir.

Ürtiker (kurdeşen): Video

Kaynak ve ileri okuma:

1. https://www.aid.org.tr/
2. https://www.webmd.com/
3. https://www.nhs.uk/
4. https://acaai.org/