Uyku Apnesi Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Tedavileri

Uyku apnesi nedir?

Uyku apnesi; uyku sırasında solunumun kesilmesiyle karakterize ciddi bir uyku bozukluğudur. Apne kelimesi, solunumun durması anlamına gelir. Solunumun bu şekilde kesilmesi, kanda anormal oksijen seviyelerine neden olur.

Bu durum yorgunluğa, ayrıca kardiyovasküler, bilişsel ve duygusal bozukluklara yol açabilir. Rahatsızlık erkeklerde, kadınlara göre daha yaygındır. Ayrıca, 65 yaşından büyük her 10 kişiden en az birinde uyku apnesi görülmektedir.

Uyku apnesi iki nedenden dolayı oluşur. Bu nedenler; solunum yollarının tıkanması ve düzensiz beyin sinyalleridir. Yaygın olarak, insanlar boğazın arkasındaki havanın geçişini engelleyen yumuşak dokunun gevşemesinden dolayı uyku apnesi geliştirmektedir. Bu da obstrüktif uyku apnesine (OSA) neden olur. Merkezi uyku apnesi (CSA), beynin normal nefes alma sinyallerindeki düzensizliklerin bir sonucudur. Her iki apne türü için de solunum, saatte 20 ila 30 kez veya daha fazla kesintiye uğrayabilir. Bu kesintilerdeki her duraklama 10 saniye veya daha fazla sürebilir.

Uyku apnesinin belirti ve semptomları sonsuza kadar sürebilir veya belirli dönemlerde gelip gidebilir. Hastalığın seyri bireyler arasında farklılık gösterir. Uyku apnesi olan bazı kişilerde hiçbir semptom görülmezken, diğerlerinde uykuyla ilgili ciddi sorunlar, kan oksijen seviyelerinde azalma (hipoksi), konsantrasyon güçlüğü, sinirlilik ve yorgunluk görülebilir. Neyse ki, uyku apnesi için yaşam tarzı değişiklikleri, solunum cihazları ve ciddi vakalarda cerrahi dahil olmak üzere başarılı tedaviler mevcuttur.

Uyku apnesinin farklı türleri aşağıda sıralanmıştır:

1. Obstrüktif uyku apnesi (OSA):
   Uyku sırasında boğaz kaslarının gevşemesiyle ortaya çıkan, solunum yolunu tıkayan ve düzgün nefes almayı engelleyen apne türüdür. Bu rahatsızlıkta, beyniniz nefesinizi normale döndürmek için sizi çabucak uyandırır.
   Ayrıca uyku apnesinin en yaygın türüdür. Özellikle yaşlı erkekler obstrüktif uyku apnesinden muzdariptir. 40 ila 60 yaşındakilerin yaklaşık %20’si ve 65 ila 70 yaşındaki erkeklerin %60 kadarı bu rahatsızlıktan etkilenmektedir. Boyun bölgesindeki farklı anatomik özellikler nedeniyle kadınlar çoğunlukla menopoza kadar korunur. Menopozdan sonra cinsiyetler arasındaki görülme sıklığı genellikle eşitlenir.
2. Merkezi uyku apnesi (CSA):
   Solunumu kontrol eden kasların, beyinden uygun sinyaller almaması sonucu oluşan ve normal nefes almayı zorlaştıran apne türüdür.
   Merkezi uyku apnesinin görülme sıklığı yaşla birlikte artmaktadır. 60 yaşın üzerindeki her 4 kişiden 1’i uykuya bağlı solunum bozukluklarından muzdariptir ve bu çoğunlukla kardiyovasküler hastalıkların bir sonucudur.
3. Kompleks uyku apne sendromu (ComSAS):
   Karışık uyku apnesi olarak da bilinen bu form yukarıdaki her iki türün bir kombinasyonu sonucu oluşmaktadır.

Uyku apnesi neden olur?

Bu rahatsızlığın meydana geliş nedeni, apnenin türlerine göre değişiklik göstermektedir. En yaygın uyku apnesi türü olan OSA; nefes borusundan hava akışını kısıtlayan yumuşak dokudan veya yapısal engellerden dolayı oluşur. Bu nedenle apnenin bu türü, sıklıkla obez kişilerde görülmektedir.

Merkezi apne türü çok daha az yaygındır ve beynin solunum sistemine nefes alması için sinyal vermemesi nedeniyle oluşur. Kalp hastalığı ve inme genellikle CSA ile ilişkilidir. Obstrüktif formuna benzer şekilde, bu bozukluk da nefes darlığı, horlama ve yorgun bir şekilde uyanmayla sonuçlanır.

Obstrüktif uyku apnesinin (OSA) nedenleri

Boğazın arkasındaki kaslar gevşediğinde ortaya çıkmaktadır. Bu kaslar; yumuşak damağı, yumuşak damaktan sarkan üçgen doku parçasını (küçük dil), bademcikleri, boğazın yan duvarlarını ve dili desteklemektedir.

Kaslar gevşediğinde, nefes alırken hava yolunuz daralır veya kapanır. Yeterince hava alamadığınızda; kanınızdaki oksijen seviyesi düşmeye başlayabilir. Beyniniz nefes alamamanızı algılar ve nefes yolunuzu yeniden açabilmeniz için sizi uykudan aniden uyandırır. Bu uyanış, o kadar kısadır ki hatırlamazsınız.

Ani uyanma şekli, solunumun durması nedeniyle sanki boğulacakmış gibi uyanmanız dolayıyla gerçekleşir. Bu durum, tüm gece sürekli olarak tekrarlayabilir ve uykunun derin, dinlendirici aşamalarına ulaşma yeteneğinizi bozabilir.

Merkezi uyku apnesinin (CSA) nedenleri

CSA uyku apnesinin nedenleri arasında, beynin solunum sistemine nefes alması için verdiği sinyalleri azaltan herhangi bir beyin bozukluğu, hastalık veya durum yer alabilir. Bu hastalık veya bozukluklar aşağıdakileri içerebilir:

• Kalp yetmezliği
• Böbrek yetmezliği
• Opioid grubu ilaçların kullanımı
• Felç
• Çok yüksek irtifaya çıkma

Kimler risk altındadır?

Uyku esnasında gelişen bu problem hemen herkesi, hatta çocukları bile etkileyebilir. Ancak, bu faktörlere sahip olan herkes rahatsızlığı geliştirmeyebilir.

Obstrüktif uyku apnesinde (OSA) risk faktörleri

1. Kilolu olmak:
   Obezite, riski büyük ölçüde artırır. Üst solunum yolunuzun etrafındaki yağ birikintileri nefes almanızı engelleyebilir.
2. Boyun çevresi:
   Daha kalın boyunlu insanlar daha dar hava yollarına sahip olabilir.
3. Daralmış bir hava yolu:
   Dar bir boğaz genetik olarak miras kalmış olabilir. Bademcikler veya geniz etleri de özellikle çocuklarda hava yolunu genişletip tıkayabilir.
4. Erkek olmak:
   Erkeklerin bu rahatsızlığı geliştirme olasılığı kadınlardan 2 ila 3 kat daha fazladır. Bununla birlikte, kadınlar aşırı kiloluysa veya menopoz sonrası dönemlerde ise riskleri aynı oranla artmaktadır.
5. Yaşlanmak:
   Apne önemli ölçüde ileri yaşlarda görülmektedir.
6. Kalıtım:
   Uyku apnesi olan aile üyelerine sahip olmak riskinizi artırabilir.
7. Alkol ve sakinleştiriciler:
   Bu maddeler, boğazınızdaki kasları gevşeterek obstrüktif uyku apnesini kötüleştirebilirler.
8. Sigara içmek:
   Sigara içenlerin OSA’ya sahip olma olasılığı, hiç sigara içmeyenlere göre 3 kat daha fazladır. Sigara içmek üst solunum yolundaki iltihaplanma miktarını ve sıvı tutulmasını artırabilir.
9. Burun tıkanıklığı:
   Burnunuzdan nefes almakta güçlük çekiyorsanız (anatomik bir problemden veya alerjiden dolayı) OSA geliştirme olasılığınız daha yüksektir.
10. Tıbbi durumlar:
    Kalp yetmezliği, yüksek tansiyon, diyabet, hipotiroidizm ve Parkinson hastalığı, OSA riskini artırabilecek durumlardan bazılarıdır. Polikistik over sendromu, hormonal bozukluklar, geçirilmiş inme ve astım gibi kronik akciğer hastalıkları da riski artırabilir.

Merkezi uyku apnesinde (CSA) risk faktörleri

1. Yaşlanmak:
   Orta yaş ve ileri yaşlardaki kişilerde daha yüksek merkezi uyku apnesi riski vardır.
2. Erkek olmak:
   Erkeklerde merkezi uyku apnesi kadınlara göre daha yaygındır.
3. Kalp rahatsızlıkları:
   Kalp yetmezliğine sahip olmak riski artırır.
4. Opioid türü ağrı kesici ilaçlar kullanmak:
   Opioid ilaçlar, özellikle uzun etkili olanlar, merkezi uyku apnesi riskini artırır.
5. İnme:
   İnme geçirmek merkezi uyku apnesini tetikleyebilir.

Uyku apnesi belirtileri nelerdir?

Obstrüktif ve merkezi uyku apnelerinin belirtileri birbirine benzer ve bu durum bazen hangi tipe sahip olduğunuzu belirlemeyi zorlaştırır. Obstrüktif ve merkezi uyku apnelerinin en yaygın belirtileri şunlardır:

• Yüksek sesle horlama
• Başka bir kişi tarafından bildirilen, uyku sırasında nefes almayı bıraktığınız bölümler
• Uyku sırasında nefes nefese kalmak
• Ağız kuruluğuyla uyanmak
• Sabah baş ağrısı
• Uykuya dalmada güçlük (uykusuzluk)
• Gündüz aşırı uykululuk (hipersomnia)
• Konsantrasyon bozukluğu
• Sinirlilik

Ne zaman doktora görünmeli?

Yüksek sesli horlama, potansiyel olarak ciddi bir soruna işaret edebilir. Ancak horlaması olan herkes bu soruna sahip olmayabilir. Sizi yorgun, uykulu ve huzursuz bırakan herhangi bir uyku problemini veya belirtilerinizi doktorunuza danışmalısınız.

Uyku apnesi için hangi doktora gidilir?

Obstrüktif uyku apneniz varsa, doktorunuz burnunuzdaki veya boğazınızdaki tıkanıklığı gidermek için sizi bir KBB (kulak burun boğaz) uzmanına yönlendirebilir. Merkezi uyku apnesinin nedenlerini araştırmak için bir kalp doktoru (kardiyolog) veya sinir sistemi konusunda uzmanlaşmış bir doktor (nörolog) tarafından değerlendirme yapılması gerekebilir. Probleminizin altında yatan nedene bağlı olarak, bir psikiyatriste gitmeniz de gerekebilir.

Uyku apnesiyle ilgili bazı durumlar

1. Çocuklarda uyku apnesi:
   Çocuklarda genellikle boğaz boyutuna göre büyük bademcikler ve geniz eti (adenoid) nedeniyle, OSA’nın bir alt tipi olarak ortaya çıkabilir.
2. Bebeklerde uyku apnesi:
   Küçük prematüre bebeklerde veya daha büyük prematüre bebeklerde ve zamanında doğan bebeklerde karma veya CSA formu olma eğilimindedir. Ancak çoğu vaka bir yıldan kısa sürede çözülmektedir.

Uyku apnesi nasıl teşhis edilir?

Doktorunuz, mümkünse yatağınızı veya evinizi paylaşan birinden yardımcı olacak şekilde, belirtinize ve uyku geçmişinize göre bir değerlendirme yapabilir. Muhtemelen bir uyku bozukluğu merkezine sevk edileceksinizdir. Orada bir uyku uzmanı, daha ileri değerlendirme için size yardımcı olabilir.

Değerlendirme aşaması genellikle uyku sırasında nefes alıp vermenizin ve diğer vücut işlevlerinin bir uyku merkezinde gece boyunca izlenmesini içermektedir. Evde uyku testi de bir seçenek olabilir. Uyku apnesini tespit etmeye yönelik testler aşağıdakileri içerebilir:

1. Polisomnografi:
    Solunumdaki duraklamalar, beyin elektriksel aktivitesi ve kan oksijen seviyeleri dahil olmak üzere hastanın uyku sırasındaki vücut fonksiyonlarını kaydeder. Uyku çalışmasının diğer kısmı, hastanın ne kadar hızlı uykuya daldığını ölçen çoklu uyku gecikme testidir. Bu testte, hasta 2 saatte bir toplam 5 kez uyuması için yatırılır. Ardından uykuya dalma süresi, uykuya daldıysa bu süre içinde REM evresine girip girmediği takip edilerek tanıya ulaşılmaktadır.
2. Evde uyku testleri:
   Doktorunuz size uyku apnesini teşhis etmek için evde kullanılmak üzere basitleştirilmiş testler sağlayabilir. Bu testler; genellikle kalp atış hızınızı, kan oksijen seviyenizi, hava akışınızı ve solunum düzeninizi ölçer. Taşınabilir izleme cihazları tüm uyku apnesi vakalarını tespit etmez, bu nedenle ilk sonuçlarınız normal olsa bile doktorunuz polisomnografiyi tavsiye edebilir.

Doktorunuz ayrıca uyku apnesi teşhisi koymak için belirtilerinizi soracaktır. Gündüz uyku hali, yorgunluk, konsantrasyon ve hafıza kayıpları, uyandıktan sonra baş ağrısı ve cinsel işlev bozukluğu, dikkate alınması gereken semptomlardan sadece birkaçıdır. Çocuklarda uyku apnesinin belirtileri arasında; altını ıslatma, hiperaktivite ve öğrenme veya akademik sorunlar yer alabilir.

Uyku apnesi nasıl tedavi edilir?

Daha hafif vakalar için, doktorunuz sadece kilo vermek veya sigarayı bırakmak gibi yaşam tarzı değişiklikleri önerebilir. Burun alerjiniz varsa, doktorunuz alerjileriniz için de tedavi önerecektir. Bu önlemler belirtilerinizi iyileştirmiyorsa veya probleminiz orta ila şiddetliyse, başka tedavi yöntemleri de mevcuttur. Bazı cihazlar tıkalı bir hava yolunu açmaya yardımcı olabilir. Diğer durumlarda ameliyat da gerekli olabilir.

Sürekli pozitif havayolu basıncı (CPAP) tedavisi

Bu sorundan orta ila şiddetli düzeyde etkileniyorsanız, uyurken bir maske aracılığıyla hava basıncı veren bir makine kullanmayı deneyebilirsiniz. CPAP ile, verilen hava basıncı solunum yoluyla alınan havadan biraz daha fazladır. Bunun amacı apneyi ve horlamayı önlemek ayrıca solunum yolunu açık tutmaktır.

CPAP bu sorunu tedavi etmenin en yaygın ve güvenilir yöntemi olmasına rağmen, bazıları bu cihazı kullanışsız veya rahatsız edici bulmaktadır. Bazı insanlar CPAP makinesini istemezler, ancak biraz pratikle çoğu insan rahat bir duruşu elde etmek için maske üzerindeki kayışların gerginliğini ayarlamayı öğrenmektedir. Rahat olanı bulmak için birden fazla maske türü denemeniz gerekebilir. Sorun yaşadığınız zamanlarda CPAP makinesini hemen kullanmayı bırakmamalısınız. Konforunuzu artırmak için hangi değişikliklerin yapılabileceğini doktorunuza danışabilirsiniz.

Diğer hava yolu basınç cihazları ile tedavi

CPAP makinesi kullanmak sizin için sorun olmaya devam ediyorsa, uyurken basıncı otomatik olarak ayarlayan, farklı tipte bir hava yolu basınç cihazı (otomatik CPAP) kullanabilirsiniz. İki seviyeli pozitif hava yolu basıncı (BPAP) sağlayan üniteler de mevcuttur.

Oral cihazlarla tedavi

Diğer bir seçenek de boğazınızı açık tutmak için tasarlanmış, ağıza takılan bir cihaz kullanmaktır. CPAP, oral cihazlardan daha güvenilir bir şekilde etkilidir, ancak oral cihazların kullanımı daha kolay olabilir. Bazı cihazlar; horlamayı ve hafif tıkayıcı uyku apnesini hafifletebilen, çenenizi öne doğru getirerek boğazınızı açacak şekilde tasarlanmıştır. Diş hekiminizden çeşitli cihazlar temin edilebilirsiniz. Size uygun olanı bulmadan önce farklı cihazlar da denemeniz gerekebilir.

İlişkili tıbbi durumların tedavisi

Merkezi uyku apnesinin olası nedenleri arasında kalp veya nöromüsküler (kas ve sinir hastalıkları) bozukluklar bulunur. Bu durumların tedavisi apnesinin giderilmesine yardımcı olabilir.

Ek oksijen

Merkezi uyku apneniz varsa, uyurken ilave oksijen kullanmak yardımcı olabilir. Akciğerlerinize oksijen iletmek için, cihazlarla birlikte çeşitli oksijen türleri mevcuttur.

Adaptif basınç destekli servo ventilasyon (ASV)

Daha yakın zamanda onaylanan bu cihaz, normal solunum düzeninizi öğrenir ve bilgileri yerleşik bir bilgisayara kaydeder. Siz uykuya daldıktan sonra, makine nefes alışınızı normalleştirmek ve nefesinizin duraklamasını önlemek için belirli bir basınç kullanır.

ASV, bazı insanlardaki tedavide kullanılan diğer pozitif hava yolu basıncı formlarından daha başarılı görünmektedir. Bununla birlikte, şiddetli merkezi uyku apnesi ve ilerlemiş kalp yetmezliği olan kişiler için iyi bir seçim olmayabilir.

Cerrahi tedavi

Cerrahi genellikle diğer tedaviler başarısız olduktan sonra uygulanan bir seçenektir. Genel olarak, ameliyatı düşünmeden önce diğer tedavi seçeneklerinin en az üç aylık denenmesi önerilir. Bununla birlikte, belirli çene yapısı sorunları olan az sayıda insan için ameliyat iyi bir seçenek olabilir.

Cerrahi yöntemler aşağıdakileri içerebilir:

1. UPPP ameliyatı:
   Uvulo-palato-faringo-plasti (UPPP) olarak da bilinen bu prosedür sırasında, doktorunuz dokuyu ağzınızın arkasından ve boğazınızın üstünden alır. Bademcikleriniz ve geniz etiniz de genellikle çıkarılır. Bu tür bir ameliyat boğaz yapılarının titreşmesini önlemeye ve horlamaya engellemede başarılı olabilir.
2. Somnoplasti:
   Diğer bir seçenek de radyofrekans ablasyon kullanarak, ağzınızın ve boğazınızın arkasındaki dokuyu küçültmektir. Bu prosedür hafif ila orta derecede etkilenenler için kullanılabilir.
3. Maksillomandibüler ilerletme ameliyatı:
   Bu prosedürde çeneniz, yüz kemiklerinizin geri kalanından ileriye doğru hareket ettirilir. Bu yöntem, dilin ve yumuşak damağın arkasındaki boşluğu genişleterek tıkanma olasılığını azaltmaktadır.
4. Pillar damak implantı:
   Düşük damak tedavisinde kullanılan bu yöntemde, genellikle polyester veya plastikten yapılan yumuşak çubuklar, size lokal anestezi yapıldıktan sonra yumuşak damağa cerrahi olarak implante edilir. Bu çubuklar yardımıyla damağın geriye doğru düşmesi engellenir.
5. Sinir uyarımı:
   Bu yöntem, dil hareketini kontrol eden sinir olan hipoglossal sinir için bir uyarıcı yerleştirmek için yapılır. Artan uyarım, dilin hava yolunu açık tutan bir pozisyonda kalmasına yardımcı olur.
6. Trakeostomi:
   Diğer tedaviler başarısız olduysa ve yaşamı tehdit eden uyku apnesi varsa, bu ameliyat türüne ihtiyaç olabilir. Bu prosedürde cerrah, boyna bir delik açar ve nefes almayı sağlayacak metal veya plastik bir tüp yerleştirir.

Büyümüş bademcik ve geniz etini çıkarmak ve benzeri diğer ameliyat türleri de horlamayı azaltmaya yardımcı olabilir. Hava yolunu temizlemek veya genişletmek uyku apnesinin tedavisine katkıda bulunabilir.

Uyku apnesine ne iyi gelir?

Uyku apnesine iyi gelen yöntemler arasında aşağıdakiler bulunur:

1. Kilo vermek:
   Hafif bir kilo kaybı bile boğazınızın daralmasını hafifletebilir. Bazı durumlarda, sağlıklı kiloya ulaştığınızda probleminiz bile düzelebilir, ancak tekrar kilo alırsanız sorunlarınız tekrarlayabilir.
2. Egzersiz yapmak:
   Düzenli egzersiz, kilo kaybı olmasa bile obstrüktif uyku apnesi semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. Haftanın çoğu günü tempolu yürüyüş gibi 30 dakikalık orta düzeyde aktivite yapmaya çalışabilirsiniz.
3. Alkol, sakinleştiriciler ve uyku hapları gibi bazı ilaçlardan kaçınmak:
   Bunlar boğazınızın arkasındaki kasları gevşeterek nefes almayı engeller.
4. Yan tarafa doğru yatmak veya yüzüstü uyumak:
   Sırt üstü uyumak, dilinizin ve yumuşak damağınızın boğazınızın arkasına yaslanmasına ve hava yolunuzun tıkanmasına neden olabilir. Uyurken sırt üstü yatmamak için pijama üstünüzün arkasına bir tenis topu yerleştirmeyi deneyebilirsiniz. Ayrıca uykuda sırtınıza döndüğünüzde titreyen bazı cihazlar da vardır.
5. Sigara içmemek:
   Sigara içiyorsanız, bırakmanıza yardımcı olacak kaynakları arayabilirsiniz. Bu konuda https://alo171.saglik.gov.tr/ veya http://birakabilirsin.org/ kaynaklarından yardım isteyebilirsiniz.

---

Kaynak ve ileri okuma:

1. https://www.mayoclinic.org/
2. https://www.mayoclinic.org/
3. https://www.webmd.com/
4. https://www.sleepapnea.org/
5. https://www.nhs.uk/
6. https://www.healthgrades.com/

---

Not: Konu hakkında ilgili videoyu aşağıdan izleyebilirsiniz: