CYBH: Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar

CYBH: Tanım

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar veya kısaca CYBH, cinsel temas sırasında bir kişiden diğerine geçen enfeksiyonlardır. Bazı cinsel yolla bulaşan hastalıklar, kan nakli yoluyla, enfekte bir anneden hamilelik yoluyla veya doğum sırasında bebeğine başka yollarla da geçebilir.

Çoğu cinsel yolla bulaşan hastalık, yüksek oranda önlenebilir enfeksiyonlardır. Erken teşhis edilirse, gonore ve klamidya gibi bazı enfeksiyonlar, ciddi komplikasyonlar geliştirmeden hızlı ve kolay bir şekilde tedavi edilebilir.

HIV/AIDS ve genital uçuk gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklar tedavi edilemez, ancak hızlı teşhis ve tedavi, ciddi komplikasyonların başlamasını azaltmaya veya geciktirmeye ve ayrıca hastalığın başkalarına yayılmasını engellemeye yardımcı olabilir.

Tedavi edilmeyen CYBH; pelvik inflamatuar hastalığa, enfeksiyonlara veya yeni doğan bebeklerde komplikasyonların oluşmasına yol açabilir. Cinsel ilişkide korunma yöntemlerinin kullanılması, düzenli tıbbi bakım ve doğum öncesi düzenli tıbbi bakım ve kontrol, CYBH’ın ciddi komplikasyon riskini azaltmaya yardımcı olabilir.

CYBH: Enfeksiyon türleri

Bakteriler, virüsler, parazitler ve bununla birlikte en az 35 farklı organizma, cinsel yolla bulaşan hastalıklara neden olabilir. Sık görülen cinsel yolla bulaşan hastalıklar aşağıdakileri içerebilir:

• Haemophilus ducreyi’nin adlı bakterinin neden olduğu şankroid hastalığı
• Chlamydia trachomatis bakterisinin neden olduğu klamidya (en yaygın cinsel yolla bulaşan hastalıklardan biri)
• Herpes simpleks virüsü tipinin neden olduğu genital herpes
• Human papilloma virüsünün neden olduğu genital siğiller (HPV)
• Neisseria gonorrhoeae bakterisinin neden olduğu gonore diğer adıyla da bilinen bel soğukluğu (En yaygın cinsel yolla bulaşan hastalıklardan biridir, ancak nadiren semptomlara neden olur, bu nedenle vakalara teşhis konulamaz.)
• Hepatit A, B ve C hepatit virüslerinin neden olduğu hepatit
• İnsan bağışıklık yetmezliği virüsünün neden olduğu HIV/AIDS
• Parazit bir böcek tarafından kasık kıllarını istila eden kasık biti
• Hominis adlı bir böceğin neden olduğu uyuz hastalığı
• Treponema pallidum’un neden olduğu bakteriyel bir enfeksiyon olan frengi (sifiliz)
• Trichomonas vaginalis’in neden olduğu paraziter bir enfeksiyon olan trikomonas vajiniti

CYBH: Semptomlar

CYBH’ın semptomları, hastalığın tipine ve bireysel vakaya bağlı olarak değişmektedir. Bazı cinsel yolla bulaşan hastalıklar, hastalığın erken döneminde hiçbir belirti göstermez veya bazıları hiçbir zaman belirti oluşturmaz. Bununla birlikte, hiçbir belirti olmadığında bile üreme dokularında ciddi kalıcı hasar, kısırlık ve diğer komplikasyonlar ortaya çıkabilir.

Genital ve üreme organı semptomları

Cinsel organları ve üreme yollarını etkileyen semptomlar aşağıdakileri içerebilir:

• Anal ağrı, kaşıntı veya kanama
• Genital bölgede kabarcıklar ve yaralar
• İdrar yaparken ağrı ve/veya yanma
• Kısırlık
• Cinsel ilişki ile ağrı
• Pelvik ağrısı
• Kasıkta kaşıntı
• Testis ağrısı
• Penisten gelen yoğun akıntı
• Olağandışı vajinal akıntı veya kötü kokulu vajinal akıntı

Diğer CYBH semptomları

HIV/AIDS ve frengi gibi bazı cinsel yolla bulaşan hastalıklar, üreme sisteminde ve cinsel organlar dışındaki diğer vücut sistemlerinde semptomlara neden olabilir. Bu semptomlar aşağıdakileri içerebilir:

• Yorgunluk ve halsizlik
• Yüksek ateş
• Grip benzeri semptomlar
• Sık yaşanan enfeksiyonlar
• Baş ağrısı
• Gece terlemeleri
• Nefes darlığı
• Deri döküntüleri ve kaşıntı (Avuç içlerinde ve ayak tabanlarında kaşıntılı olmayan döküntüler, frengi belirtisidir.)
• Lenf bezlerinin şişmesi
• Kilo kaybı

CYBH: Nedenler

Cinsel yolla bulaşan hastalıklara, aşağıdakiler gibi belirli organizmaların enfeksiyonları neden olur:

1. Bakteriler; şankroid, klamidya, bakteriyel vajinoz ve frengiye neden olur.
2. Virüsler; hepatit, genital uçuk, HIV/AIDS ve genital siğillere (HPV) neden olur.
3. Parazitler; kasık biti, uyuz ve trikomonas vajinitiye neden olur.
4. Mantarlar; vajinal mantar enfeksiyonlarına, penisin üst kısmındaki maya enfeksiyonlarına ve ağızdaki maya enfeksiyonlarına neden olur.

Cinsel yolla bulaşan hastalıklara neden olan enfeksiyonlar, cinsel temas sırasında bir kişiden diğerine geçer. Bu duruma vajinal, oral veya anal ilişki dahildir. Cinsel aktivitede bulunan herhangi bir kişi, heteroseksüel, eşcinsel ve biseksüel erkek ve kadınlar dahil olmak üzere, cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyonu varsa, enfeksiyonu bulaştırma riski de vardır.

HPV ve klamidya gibi birden fazla enfeksiyon sıklıkla teşhis edilebilir. Ayrıca, bir CYBH’ın varlığı, kişiyi ek enfeksiyonlara yatkın hale getirir. Örneğin, uçuk lezyonları, frengi, genital siğiller veya artan HIV riskine sahip olabilir.

Not: Ek olarak bazı cinsel yolla bulaşan hastalıklar, kan nakli, kontamine (ortak kullanılan) iğneler yoluyla veya enfekte bir annenin hamileliği veya doğum sırasında bebeğine enfeksiyonu geçirmesi gibi durumlarla da aktarılabilir.

CYBH: Risk faktörleri

CYBH için risk faktörleri aşağıdakileri içerebilir:

1. Bir erkekle cinsel ilişkide bulunan bir erkek olmak
2. Cinsel yolla bulaşan bir enfeksioyonu olan bir anneden doğmak veya enfekte bir annenin bebeğini emzirmesi
3. Tüberküloz ve hepatit gibi bazı bulaşıcı hastalıklara sahip olmak
4. Genel olarak CYBH riskini artıran, HIV/AIDS veya herhangi bir cinsel yolla bulaşan hastalığa sahip olmak
5. Birden fazla cinsel partnere sahip olmak (Bir kişinin cinsel partneri ne kadar fazlaysa, cinsel yolla bulaşan hastalıklara yakalanma riski de o kadar fazladır.)
6. Bir veya daha fazla cinsel partneri olan bir partnerle vajinal, oral veya anal ilişki dahil korunmasız cinsel ilişkiye girmek
7. Uyuşturucu enjekte etmek veya dövme yapmak için kontamine (ortak kullanılan) iğneleri paylaşmak

CYBH: Teşhis

Bir CYBH’a maruz kaldıktan veya yüksek riskli bir cinsel ilişkiye girdikten sonra, mümkün olan en kısa sürede tıbbi yardım almalısınız. Hastalıkları teşhis etmek için kullanılan testler, CYBH’ın tipine bağlıdır, tek bir CYBH testi yoktur. Ancak bu testlerin yanında; basit kan testleri, bakteri, virüs veya diğer organizmaların varlığı için bir kan örneği alımını içerebilir veya teşhis için genital yaranın fizik muayenesi gerekebilir.

CYBH testleri

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar testi genel olarak aşağıdakileri içerir:

1. Klamidya, bir kadının rahim ağzından (serviks) veya bir erkeğin üretrasından (idrar yolundan) alınan küçük bir hücre örneğinin veya akıntının test edilmesiyle teşhis edilmektedir.
2. Genital uçuk, kabarcıktan veya lezyondan alınan küçük bir hücre numunesi veya parçanın test edilmesiyle teşhis edilir. Genital uçuk enfeksiyonuna yanıt olarak, bağışıklık sistemi tarafından üretilen spesifik antikorları test etmek için, bir kan testi de yapılabilir.
3. Bel soğukluğu (gonore), bir kadının serviksinden veya bir erkeğin üretrasından alınan küçük bir hücre numunesi veya akıntı test edilerek teşhis edilir.
4. HIV, vücudun HIV enfeksiyonuna tepki olarak ürettiği spesifik antikorların varlığını ortaya çıkarabilen bir kan testi ile teşhis edilir. Bu teknikte HIV’in varlığı, enfeksiyondan sonraki ilk 1 ila 3 ay içinde saptanamayabilir ve HIV enfeksiyonunu teşhis etmek veya elemek için bir dizi test gerekebilir.
5. Genital siğillere ve çeşitli kanser türlerine neden olan HPV (insan papilloma virüsü), teşhisi için görünür bir siğilden veya kadınlarda serviksinden bir hücre örneği alınmasını gerektiren pap smear testi uygulanmaktadır.
6. Frengi basit bir kan testi ile teşhis edilir.
7. Vajiniti, kültür ve duyarlılık testi için, vajina ve serviksten küçük hücre örnekleri alınarak teşhis edilir. Enfeksiyona bir bakteri, mantar veya parazitin neden olup olmadığını belirlemek ve onu tedavi etmek için, en etkili ilacı belirlemek için numuneler üzerinde çeşitli testler yapılır. Vajinitiye bir alerjinin neden olduğundan şüpheleniliyorsa, deri yama testi (skin patch test) adı verilen bir alerji testi de yapılabilir.

Not: Birden fazla cinsel partneriniz varsa veya CYBH’lardan herhangi birine sahip olduğunu düşünüyorsanız, cinsel yolla bulaşan hastalıklar için test (CYBH testi) yaptırmayı düşünmelisiniz. Test ve tarama yöntemleri; enfeksiyona, yaşa ve cinsiyete göre değişiklik gösterir. Özellikle hamile kadınlar HIV, hepatit B ve frengi için test yaptırmalıdır. CYBH için risk taşıyan hamile kadınlar da klamidya ve bel soğukluğu için test edilmelidir.

CYBH: Tedavi

Klamidya, bel soğukluğu ve frengi gibi bazı cinsel yolla bulaşan hastalıklar, erken evrelerinde kolayca tedavi edilebilir. Hızlı tanı ve tedavi, ciddi komplikasyonlar geliştirme riskini ortadan kaldırabilir.

Genital uçuk, HIV/AIDS ve HPV gibi belirli cinsel yolla bulaşan hastalıklar tedavi edilemez, ancak hızlı teşhis ve tedavi ciddi komplikasyonların başlamasını azaltabilir veya geciktirebilir. Bununla birlikte yaşam kalitesini iyileştirebilir ve hastalığın başkalarına yayılmasını en aza indirebilir. Ayrıca riskin azalması adına, 11 yaş ve üzeri kişilere HPV aşısı önerilmektedir.

CYBH için tedavi planları hastalığın tipine, aşamasına ve diğer faktörlere bağlı olarak değişir:

1. Klamidya, bel soğukluğu veya frengi gibi bakteriyel bir enfeksiyonun veya Trichomonas parazitinin neden olduğu hastalıklar, oral antibiyotik ilaçlarla tedavi edilir. Bel soğukluğu çoğu antibiyotiğe karşı direnç geliştirmiştir, dolayısıyla bu hastalık için korunmanın önemi daha da artmıştır. Frengi ve şankroid bakterileri de direnç geliştirmektedir.
2. Kasık biti, pestisit içeren uygun bir topikal ilaçla tedavi edilir.
3. HIV/AIDS ve genital uçuk gibi belirli virüslerin neden olduğu cinsel yolla bulaşan hastalıklar tedavi edilemez, ancak antiviral veya antiretroviral ilaçlarla çeşitli derecelerde kontrol edilebilirler.
4. Genital siğiller, topikal ilaçlarla veya onları dondurarak yok eden kriyoterapi ile tedavi edilebilir. Bununla birlikte, genital siğillerin çıkarılması, HPV’ye sahip insan vücudunu iyileştirmez.

Not1: Tüm cinsel yolla bulaşan hastalıklar için, enfeksiyon iyileşene veya doktorunuz izin verene kadar, cinsel aktiviteden kaçınmak önemlidir. Ayrıca olası riskler için, cinsel partnerinizin semptomları olup olmadığına bakılmaksızın test edilip, sizinle birlikte tedavi görmesi sağlık açısından en güvenilir seçimdir.

Not2: Herhangi bir enfeksiyon durumunuz varsa, cinsel partnerinize/partnerlerinize bunu açıklamak ve gerekli önlemleri almak, sizin için ne kadar zor olursa olsun en önemli adımdır.

CYBH: Hastalarda yaşam kalitesi

Hem tedavi edilen hem de edilmeyen cinsel yolla bulaşan hastalıklar, yaşam boyu sonuçlara yol açabilir. İnsan papilloma virüsü (HPV), klamidya veya trikomonas vajiniti teşhisi konan kadınlar tarafından doldurulan yaşam kalitesi anketleri, utanç ve düşük benlik saygısı ve düşük yaşam kalitesi sonuçlarını ortaya koymuştur.

Sonuçlara göre, hastalığın ne kadar sürdüğü, yaşam kalitesi üzerinde önemli ve olumsuz bir etkiye sahiptir. Ayrıca günlük yaşamda işlev görme yeteneğini azalttığını göstermiştir. Başta HPV ile ilişkili kanser olmak üzere, CYBH’ın komplikasyonlarından korkmanın psikolojik etkisi, depresyon ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Kadınların ayrıca hayal kırıklığı, endişe, öfke, izolasyon ve suçluluk yaşadıkları ifade edilmiştir.

Birleşik Krallık veya Yunanistan’da HIV, HPV veya genital uçuk gibi kronik bir cinsel yolla bulaşan hastalığı olan bireylerin yaklaşık %40’ı, bir yaşam kalitesi anketine göre, düşük ruh hali ve depresyon belirtileri yaşadıkları ortaya çıkmıştır. Katılımcılar ayrıca daha düşük yaşam kalitesine sahip olduklarını ve aşağıdakiler için de endişeli olduklarını bildirmişlerdir:

1. Fiziksel güvenlik
2. Kaliteli ve erişilebilir sağlık
3. Dinlenme ve sosyal aktiviteler

CYBH: Önleme

Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara yakalanmak veya geçirmek önlenebilir bir durumdur. Herhangi bir semptom olmadığında bile, bir CYBH riskini taşımanın veya bulaştırmanın mümkün olduğunu anlamak önemlidir.

CYBH için olası riskleri aşağıdaki öneriler doğrultusunda azaltabilirsiniz:

1. Yüksek riskli cinsel aktiviteden kaçınmak
2. Her iki partnerin de cinsel yolla bulaşan hastalıklarla enfekte olmadığı veya enfeksiyon için risk faktörlerine sahip olmadığı, yalnızca karşılıklı olarak tek eşli bir ilişki içinde bulunmak
3. Enjekte edilebilir ilaç kullanımı için, her enjeksiyon için steril, kullanılmamış bir iğne kullanmak
4. Dövme yapmak için, ortak araç kullanan dövme salonlarından kaçınmak ve her dövme işlemi için steril, kullanılmamış bir iğne kullanmak
5. Yaygın cinsel yolla bulaşan hastalıkları test etmeyi içeren düzenli, rutin tıbbi bakım almak
6. HPV aşısı ve hepatit B aşısı yaptırmak
7. Sahip olduğunuz partnerlerin sayısını azaltmak
8. Hastalığa maruz kaldıktan veya yüksek riskli cinsel aktiviteden sonra, mümkün olan en kısa sürede tıbbi yardım istemek
9. Hamilelik sırasında düzenli olarak doğum öncesi tıbbi bakım kontrol yaptırmak
10. Her cinsel ilişki için yeni bir prezervatif kullanmak

---