Frengi (Sifiliz) Nedir? Türleri, Evreleri, Belirtileri, Nedenleri, Tedavisi

Frengi (Sifiliz): Tanım

Frengi, Treponema pallidum bakterisinin neden olduğu cinsel yolla bulaşan bir hastalıktır. İnsanlar, sifiliz yarasına doğrudan temas ederek veya mikrop kapmış bir kişiyle cinsel temasta bulunarak frengiye yakalanırlar. Ayrıca hamile olan hastalıklı bir kadın frengiyi fetüse geçirebilir. Bu doğumsal frengi (konjenital sifiliz) formu fetüs için ölümcül olabilir. Basit bir kan testi bu bakteriyel enfeksiyonu teşhis edebilir.

Sifiliz genellikle cinsel organlarda, anüste veya vücudun ön kısmında tek, ağrısız bir yara ile başlar. Birçok insan enfeksiyonun bu ilk belirtisini fark etmez. Tedavi olmayan hastalık sonrasında aşamalar halinde ilerler. Daha sonraki görülen semptomları arasında; döküntü, ateş, kas ağrıları ve saç dökülmesi bulunur. Sonunda frengi kemiklere, beyne, sinirlere, gözlere, kalbe ve kan damarlarına zarar verebilir.

Frengi, erken evrelerde önlenebilir ve bu aşamada tedavi etkilidir. Buna rağmen ABD’deki hastalık kontrol ve önleme merkezlerinin istatistiklerine göre, hastalık hem cinsel temas yoluyla hem de hamilelikte fetüse aktarım yoluyla arttığı gözlemlenmiştir.

Cinsel aktivitede bulunan herhangi bir yaştaki herhangi bir kişi sifiliz geçirebilir. Buna heteroseksüel, eşcinsel ve biseksüel insanlar da dahildir. Bir kişinin ne kadar çok cinsel partneri varsa, frengiye yakalanma riski de o kadar fazladır. Tedavi edilmediği takdirde, bir sifiliz enfeksiyonu vücutta yıllarca kalabilir. Enfeksiyon; demans, aort anevrizması (atar damar genişlemesi) ve hamile bir kişide ölü doğum gibi yaşamı tehdit eden komplikasyonlara ilerleyebilir.

Güvenli cinsel ilişki, düzenli tıbbi kontrol ve doğum öncesi düzenli tıbbi kontrol yapmak, frenginin ciddi komplikasyon riskini azaltmaya yardımcı olabilir.

Frengi (sifiliz): Evreleme

Tedavi edilmeyen frengi dört aşamada gelişir. Bu aşamalar genellikle aşağıdaki şekilde ilerler:

1. Birincil frengi:
   Enfekte olduktan sonraki ilk 10 gün ile 12 hafta sonra gelişen ilk aşamadır. Tipik olarak bu aşamada; cinsel organlarda, anüste veya ön kısımdaki bölgede ağrısız bir yara oluşur. Yara yaklaşık 3 ila 6 hafta içinde kendi kendine iyileşir. Bu aşama çok bulaşıcıdır.
2. İkincil frengi:
   Bu ikinci aşama, yara iyileşmesinden 2 ila 8 hafta sonra başlar. Ancak bu aşamaya geçmek bazen altı ayı bulabilir. Semptomlar vücudun herhangi bir bölümünü veya sistemini etkileyebilir, ancak sifiliz döküntüsü tipiktir. Bu aşamadaki semptomlar aylarca veya yıllarca tekrarlayabilir. Bu aşama da oldukça bulaşıcıdır.
3. Gizli frengi:
   Bu gizli aşamada, enfeksiyon belirti göstermez ve gelişimi yıllarca sürebilir. Birçok insan için semptomlar asla oluşmayabilir ve enfeksiyon çoğu durumda kendi kendini iyileştirdiği için hastalık ilerlemez. Bu aşamada enfeksiyon, gelişiminin ilk 12 ayı içinde hala bulaşıcı olabilir. Bu süreden sonra genellikle bulaşıcı değildir, ancak hamile olan bir kadın için hastalığı bebeğine geçirme riski vardır.
4. Üçüncül frengi:
   Frengi olan kişilerin üçte biri kadarı, bu geç aşamayı görebilirler. Semptomlar, organ hasarı ve diğer koşullar nedeniyle ciddi sağlık sorunları olarak baş gösterir. Bu sorunların belirginleşmesi yılları alabilir. Bu aşamada hastalık bulaşıcı değildir ancak ölümcül olabilir.

Frengi (sifiliz): Belirtiler

Frengi, erken teşhis ve tedavi olmaksızın yıllarca vücutta kalabilen bir enfeksiyondur. Frenginin üç semptomatik aşaması vardır ve her aşamanın farklı belirtileri mevcuttur.

Birincil sifiliz belirtileri

Birincil frengi, enfeksiyonun ilk aşaması olup, özellikleri aşağıdakileri içerir:

• Şankr adı verilen halk arasında frengi çıbanı olarak da bilinen ağrısız bir lezyon, enfeksiyonun 10 gün ila üç ay sonrası herhangi bir zamanda gelişme gösterir.
• Şankr genellikle genital bölgede görülür. Bu yaralar; oral veya anal cinsel ilişki sırasında başka bir kişideki sifiliz yarası ile temas sonrası oluşur, bununla beraber temas halinde dudaklarda, dilde veya rektumda da oluşabilir. Vajina, ağız veya rektumda sifiliz yarası görülmesi genellikle kolay değildir. İlgili kişi bir yaraya sahip olduğunun farkında bile olmayabilir.
• Şankr, 3 ila 6 hafta içinde iyileşir.

İkincil sifiliz belirtileri

Tedavi edilmediği takdirde, frengi ikinci bir aşamaya ilerler. Bu aşamada frengi bakterileri, vücuda yayılır ve ek semptomlara neden olur. Belirtiler, frengi çıbanının çözülmesinden yaklaşık altı hafta sonra ortaya çıkmaya başlar ve aşağıdakileri içerir:

• Ateş
• Yorgunluk, kas ağrıları, baş ağrısı, boğaz ağrısı gibi grip benzeri semptomlar
• Düzensiz saç dökülmesi
• Avuç içi ve ayak tabanları dahil deri döküntüleri (Bu döküntüler sert kabuklu, engebeli veya siğil gibi görünür, ancak genellikle kaşınmaz.)
• Kilo kaybı

Üçüncül frengi belirtileri

Üçüncül sifiliz belirtileri, birincil aşamadan sonraki 10 ila 20 yıl arasında ortaya çıkmayabilir. Bu süre zarfında enfeksiyon yayılarak; beyin, kalp, gözler, kan damarları, karaciğer, kemikler ve sinirler gibi organlara zarar vererek ciddi komplikasyonlara yol açabilir.

Üçüncül sifiliz belirtileri şunları içerir:

• Deliryum (beyindeki sinyallerin çakışması durumunda ortaya çıkan zihinsel rahatsızlık)
• Bunama
• Kademeli olarak gerçekleşen görme kaybı
• Kas koordinasyonu kaybı
• Uyuşma
• Felç
• Psikoz (düşünce ve duyuların ağır olarak etkilendiği, aklın gerçeklikle bağlarını koparmaya başladığı anormal psikiyatrik durum)

Frengi (sifiliz): Nedenler

Enfeksiyona Treponema pallidum bakterisi neden olur. Hastalık, frengi yarasına doğrudan teması içeren vajinal, oral veya anal cinsel temas sırasında bir kişiden diğerine yayılır. Enfeksiyon hamilelik sırasında fetüse de geçebilir. Bu durum ölümcül olabilir.

Cinsel aktivitede bulunan hemen herkes enfeksiyonu kapma ve bulaştırma riskine sahiptir.

Frengi (sifiliz): Risk faktörleri

Frengiye yakalanma riskini artıran bir dizi faktör vardır. Bu risk faktörleri aşağıdakileri içerir:

• Homoseksüel cinsel ilişkide bulunmak
• Frengi olan bir kişiyle cinsel temasta bulunmak
• HIV/AIDS’e sahip olmak
• Birden fazla cinsel partnere sahip olmak
• Bir veya daha fazla cinsel partneri olan biriyle; vajinal, oral ve anal cinsel ilişki dahil korunmasız cinsel ilişkiye girmek
• Uyuşturucu veya alkol kullanmak

Frengi (sifiliz): Teşhis

Frengi teşhisi için doktorunuz tıbbi geçmişinizi dinleyecek, sizi muayene edecek ve test yapılmasını isteyecektir. Diğer cinsel yolla bulaşan hastalıklar için de testler isteyebilir. Tanı aşamasında doktorunuzun sorabileceği sorular aşağıdakileri içerebilir:

• Hangi semptomları yaşıyorsunuz?
• Bu belirtiler ne zaman başladı?
• Cinsel olarak aktif misiniz?
• En son ne zaman cinsel ilişki yaşadınız?
• Kaç tane cinsel partneriniz var? Aynı cinsiyetteler mi?
• Partneriniz veya partnerlerinizle ne kadar süredir birliktesiniz?
• Son iki senede kaç partneriniz oldu?
• Siz ve partneriniz veya partnerlerinizden biri uyuşturucu madde kullanıyor mu?
• Ne tür bir doğum kontrolü kullanıyorsunuz?
• Ne tür bir koruma kullanıyorsunuz?
• Cinsel yolla bulaşan başka bir hastalığınız oldu mu?
• Başka hangi tıbbi durumlarınız var?
• Hamile misiniz yoksa hamile olma ihtimaliniz var mı?

Enfeksiyonun evresine bağlı olarak, doktor yaranın kendisini, deri döküntülerini ve oluşan diğer semptomları inceleyebilir. Bu inceleme bir nörolojik ve görme muayenesini içerebilir. Teşhisi doğrulamak için mutlaka test gereklidir.

Enfeksiyonun evresine bağlı olarak, yapılabilecek testler aşağıdakileri içerebilir:

• Bakteri aramak için yaradan alınan bir sıvı veya cilt örneğinin laboratuvar testi
• İlk enfeksiyondan yıllar sonra, hala mevcut olabilen sifiliz bakterilerine karşı antikorları kontrol etmek için kan testi (Doktorlar bunu geçmiş bir enfeksiyonu teşhis etmek için de kullanabilir.)
• Frenginin nörolojik komplikasyonlarını teşhis etmek için, beyin omurilik sıvısının alınıp incelendiği bir yöntem olan lomber ponksiyon (LP-spinal tap)

Frengi testi pozitif çıkan kişilerin, cinsel partnerleri de test edilmelidir.

Frengi (sifiliz): Tedavi

Erken teşhis ile frengi tedavisi basittir ve enfeksiyonu iyileştirebilir. Tedavi, kas içine bir antibiyotik enjeksiyonundan oluşur. Bu hastalıkta penisilin tercih edilen antibiyotiktir. Bir yıldan uzun süredir frengi hastası olan kişiler için daha fazla penisilin dozu gerekebilir. Gerektiği koşullarda, her doz arasında bir hafta olmak üzere üç doz uygulanabilir.

Gözleri, iç kulakları veya beyni etkileyen ciddi vakalarda doktor, infüzyon (bir iğne veya kateter yardımıyla ilacın damar yoluna verilmesi) yoluyla penisilin tedavisini uygulayabilir. Bu tedavi 14 güne kadar sürebilir.

Verilen ilk dozun ardından, 6 ila 12 saat içinde vücutta bir reaksiyon oluşur. Bu duruma Jarisch-Herxheimer reaksiyonu adı verilir. Reaksiyon belirtileri; ateş, titreme, baş ağrısı, vücut ağrıları ve terlemeden oluşur. Frengi yaraları da kötüleşebilir ancak belirtiler genellikle 24 saat içinde azalır.

Doktorlar, penisiline alerjisi olan kişiler için alternatif bir antibiyotik kullanabilir. Penisiline karşı duyarsızlaştırma, alerjik kişilerin antibiyotiği almasına izin vermek için de bir seçenek olabilir.

Tedavi süreci ayrıca şunları içerecektir:

• Tedavi tamamlanana ve testler enfeksiyonun geçtiğini gösterene kadar cinsel aktiviteden uzak durmak
• Doktor enfeksiyonun geçtiğinden emin olana kadar düzenli muayeneler yapmak ve kan testleri ile takip edilmesi
• Partnerinize veya partnerlerinize test edilmeleri ve gerekirse tedaviye başlamaları için gerekli bilgilendirilmenin yapılması

Tedavi, bir kişinin tekrar frengiye yakalanmasını engellemez.

Frengi (sifiliz): Hastalarda yaşam kalitesi

Penisilin keşfinden önce, frengi korkulan bir hastalıktı. Penisilinin kullanımı, yaşam kalitesi üzerinde muazzam bir etkisi oldu. Günümüzde, bir hastanın yaşam kalitesi üzerinde en büyük fiziksel etkiye sahip olan üçüncül frengi aşmasına sahip olması nadirdir. Erken teşhis ve tedavi ile frengi, fiziksel yaşam kalitesini büyük ölçüde etkilememektedir. Ancak zihinsel, psikolojik ve sosyal yaşam kalitesi üzerinde etkisi olabilir.

Araştırmalar, herhangi bir cinsel yolla bulaşan hastalık için partner ifşasının sosyal damgalanmaya, yoğun utanmaya, aile içi şiddete veya ilişki kaybına yol açabileceğini gösteriyor. Ayrıca araştırmalar frengiye yakalanan kişilerde HIV de dahil olmak üzere, diğer cinsel yolla bulaşan hastalıkların çoğundan daha fazla utanç ve damgalanma olduğunu gösteriyor.

Frengi (sifiliz): Potansiyel komplikasyonlar

Tedavi edilmeyen sifiliz komplikasyonları yaşamı tehdit edici olabilir. Tedavi planınızı takip ederek olası komplikasyon riskinizi azaltabilirsiniz.

Frenginin potansiyel komplikasyonları aşağıdakileri içerir:

• AIDS’e neden olan HIV bulaşma riskinin artması
• Aort anevrizması
• Etkilenen gebeliklerin yarısında meydana gelen doğum kusurları ve ölü doğum
• Körlük
• Bunama
• Felç

Frengi (sifiliz): Önleme

Bir kişi, hiçbir semptom göstermediğinde bile frengiyi başkalarına bulaştırabilir. Frengi kapma, bulaştırma ve komplikasyon geliştirme risklerini şu yollarla azaltabilirler:

• Korunmasız cinsel aktiviteden kaçınma ve yalnızca iki eşin de frengi ile enfekte olmadığı veya enfeksiyon için risk faktörlerine sahip olmadığı, karşılıklı olarak tek eşli bir ilişki içinde olmak
• Alkol ve eğlence amaçlı uyuşturucu kullanımından kaçınmak
• Düzenli tıbbi kontrol
• Güvenli cinsel ilişki ve her cinsel ilişki sırasında doğum kontrol yöntemleri kullanmak
• Frengi semptomları sırasında veya yüksek riskli cinsel aktiviteden sonra mümkün olan en kısa sürede tıbbi yardım istemek
• Hamilelik sırasında ve doğum sonrasında düzenli olarak tıbbi kontrol yaptırmak

---