Ruh Sağlığı ve Hastalıkları

Otizm Spektrum Bozukluğu Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi

Tanım

Otizm spektrum bozukluğu, bir kişinin başkalarıyla iletişiminde, etkileşiminde ve sosyalleşmesinde sorunlara neden olan beyin gelişimi ile ilgili bir bozukluktur. Bu bozukluk ayrıca sınırlı ve tekrarlayan davranış kalıplarını da içermektedir. Otizm spektrum bozukluğundaki “spektrum” terimi, çok çeşitli semptomları ifade eder.

Otizm spektrum bozukluğu, daha önce ayrı birer farklılık olarak kabul edilen bazı bozuklukları içermektedir. Bunların içinde en çok bilineni, otizm spektrum bozukluğunun bir alt tipi olduğu düşünülen Asperger sendromudur.

Otizm spektrum bozukluğu çocuklukta başlar ve hayat boyu devam ederek; toplumda, okulda ve işte sosyal sorunlara neden olur. Çocuklar genellikle ilk bir yıl içinde otizm belirtileri göstermeye başlarlar. Çok az sayıdaki çocuk, ilk yıl normal bir şekilde gelişiyor gibi görünür ve ardından 18 ila 24 aylık bir dönemde otizm semptomları geliştirmeye başlarlar.

Otizm spektrum bozukluğunun kesin bir tedavisi olmasa da erken müdahale birçok çocuğun hayatında büyük bir fark yaratabilir.

Nedenler

Otizm spektrum bozukluğunun bilinen tek bir nedeni yoktur. Hastalığın karmaşıklığı, semptomların ve ciddiyetinin değiştiği gerçeği göz önüne alındığında, muhtemelen birçok nedeni bulunmaktadır. Hem genetik hem de çevresel faktörler bu bozuklukta rol oynayabilir.

  1. Genetik:
    Otizm spektrum bozukluğunda birkaç farklı gen rol oynuyor gibi görünmektedir. Bazı çocuklar için otizm spektrum bozukluğu, Rett sendromu veya Frajil X sendromu gibi genetik bozukluklarla ilişkilendirilebilir. Diğer çocuklar için diğer genetik değişiklikler (mutasyonlar) otizm riskini artırabilir. Bu hastalıklarla bağlantılı olmayan diğer genler de beyin gelişimini veya beyin hücrelerinin iletişim kurma şeklini etkileyebilir ayrıca oluşabilecek semptomların ciddiyetini belirleyebilir. Bazı genetik mutasyonlar kalıtsal olarak aktarılırken, diğerleri kendiliğinden meydana gelir.
  2. Çevresel faktörler:
    Bilim insanları, şu anda viral enfeksiyonların, ilaçların, hamilelik sırasındaki komplikasyonların ayrıca hava kirliliği, hijyenik olmayan ortamlar gibi çevresel faktörlerin otizm spektrum bozukluğunu tetiklemede rol oynayıp oynamadığını araştırmaktadır.

Aşılar ve otizm

Otizm spektrum bozukluğundaki en büyük tartışmalardan biri, bozukluk ile çocukluk aşıları arasında bir bağlantı olup olmadığıdır. Kapsamlı araştırmalara rağmen, hiçbir güvenilir çalışma otizm ile herhangi bir aşı arasında bir bağlantı göstermemiştir. Aslında yıllar önce tartışmayı ateşleyen orijinal çalışma, zayıf argümanlar ve şüpheli araştırma yöntemleri nedeniyle geri çekilmiştir.

Not: Çocukluk çağı aşılarından kaçınmak, çocuğu boğmaca, kızamık veya kabakulak gibi ciddi hastalıkları kapma ve yayma tehlikesiyle karşı karşıya bırakabilir.

Risk faktörleri

Otizm spektrum bozukluğu teşhisi konan çocukların sayısı artmaktadır. Bu durumun zaman geçtikçe gelişen daha iyi tespitlerden mi yoksa vaka sayısındaki gerçek artıştan mı yoksa her ikisinden mi kaynaklandığı açık değildir.

Otizm spektrum bozukluğu, her ırktan ve milletten çocukları etkileyebilir, ancak belirli faktörler riski artırır. Risk faktörleri aşağıdakileri içermektedir:

  1. Çocuğun cinsiyeti:
    Erkeklerin otizm geliştirme olasılığı, kızlardan yaklaşık dört kat daha fazladır.
  2. Kalıtsal yatkınlık:
    Otistik bir çocuğu olan ailelerin, bozukluğa sahip başka bir çocuğa sahip olma riski daha yüksektir. Ayrıca, otistik olan bir çocuğun ebeveynleri veya akrabalarının sosyal ve iletişim becerileriyle ilgili küçük sorunları olması ya da bozukluğa özgü belirli davranışlarda bulunmaları da nadir değildir.
  3. Diğer bozukluklar:
    Bazı tıbbi rahatsızlıkları olan çocuklar, normalden daha yüksek otizm benzeri semptomlar geliştirme riskine sahiptir. Örnekler arasında; zihinsel sorunlara neden olan kalıtsal bir bozukluk olan Frajil X sendromu, beyinde iyi huylu tümörlerin geliştiği bir durum olan Tüberöz skleroz ve neredeyse sadece kızlarda meydana gelen, baş büyümesinin yavaşlamasına, zihinsel engelliliğe ve amaçlı el kullanımının kaybına neden olan genetik bir durum olan Rett sendromu vardır.
  4. Erken doğmuş bebekler:
    26. haftadan önce doğan bebeklerin otizm spektrum bozukluğu riski daha yüksek olabilir.
  5. Ebeveynlerin yaşları:
    Daha büyük yaştaki ebeveynlerden doğan çocuklar ile otizm arasında bir bağlantı olabilir, ancak bu bağlantıyı bulmak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Belirtiler

Bazı çocuklar; erken bebeklik döneminde göz temasının azalması, isimlerine yanıt vermemesi veya ebeveynlere kayıtsızlık gibi otizm belirtileri gösterir. Diğer çocuklar, yaşamlarının ilk birkaç ayında veya yıllarında normal olarak gelişebilir, ancak daha sonra aniden içine kapanabilir, saldırgan hale gelebilir veya zaten edindikleri dil becerilerini kaybedebilirler. İşaretler genellikle 2 yaşına kadar görülür.

Otistik her çocuğun, düşük seviyeden yüksek seviyeye kadar kendine özgü bir davranış modeli ve şiddet seviyesi olması muhtemeldir.

Otizm spektrum bozukluğu olan bazı çocuklar, öğrenmede güçlük çeker ve bazılarının da normal zekadan daha düşük zekâ belirtileri vardır. Bozukluğu olan diğer çocuklar normalden yüksek zekaya sahiptir, hızlı öğrenirler, ancak iletişim kurmakta ve günlük yaşamda bildiklerini uygulamakta ve sosyal durumlara uyum sağlamakta güçlük çekerler.

Her çocuktaki benzersiz semptom karışımı nedeniyle, bozukluğun ciddiyetini belirlemek bazen zor olabilir. Bu durumda, bozukluğun düzeyine ve bozukluğun işlev görme yeteneğini nasıl etkilediğine bakılmalıdır.

Not: Aşağıda, otizm spektrum bozukluğu olan kişiler tarafından gösterilen bazı yaygın belirtiler bulunmaktadır.

Sosyal iletişim ve etkileşim

Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuk veya yetişkin, aşağıdaki belirtilerden herhangi biri dahil olmak üzere, sosyal etkileşim ve iletişim becerileriyle ilgili sorunlar yaşayabilir:

  • Adına yanıt vermeyebilir ve sizi duymayabilir.
  • Sarılmaktan kaçınabilir, yalnızlığı tercih edebilir ve tek başına oynayabilir.
  • Konuşmayabilir veya önceden öğrendiği konuşma yeteneğini kaybedebilir.
  • Konuşma başlatmakta sorun yaşayabilir veya sohbetin akışına uymayabilir.
  • Anormal bir ton veya ritimle konuşabilir.
  • Kelimeleri veya cümleleri kelimesi kelimesine tekrarlayabilir.
  • Basit soruları veya talimatları anlamıyor gibi görünebilir.
  • Duygu veya hislerini ifade etmeyebilir ve başkalarının hislerinden habersiz olabilir.
  • İlgi alanını herhangi bir şekilde paylaşmayabilir.
  • Pasif, agresif veya yıkıcı olarak uygunsuz bir şekilde sosyal bir etkileşime girebilir.
  • Başkalarının yüz ifadelerini, vücut duruşlarını veya ses tonunu yorumlamak gibi sözlü olmayan ipuçlarını tanımada güçlük çekebilir.

Davranış kalıpları

Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuk veya yetişkin, aşağıdaki belirtilerden herhangi biri dahil olmak üzere sınırlı ve tekrarlayan davranışlara, ilgi alanlarına veya aktivitelere sahip olabilir:

  • Sallanma, dönme veya el çırpma gibi tekrarlayan hareketler gerçekleştirebilir.
  • Isırma veya kafa vurma gibi kendine zarar verebilecek faaliyetlerde bulunabilir.
  • Belirli rutinler veya ritüeller geliştirebilir ve en ufak bir değişiklikte rahatsız olabilir.
  • Koordinasyon sorunları, sakarlık veya ayak parmaklarında yürüme gibi garip hareket kalıpları ve tuhaf, sert veya abartılı vücut diline sahip olabilir.
  • Bir oyuncak arabanın dönen tekerlekleri gibi bir nesnenin ayrıntılarından etkilenebilir.
  • Işığa, sese veya dokunmaya alışılmadık derecede duyarlı olabilir.
  • Anormal yoğunluk veya dikkat içeren bir etkinlikte bulunabilir.
  • Yalnızca birkaç yiyecek yiyebilir veya belirli bir dokuya sahip yiyecekleri reddetmek gibi tercihleri olabilir.

Otizm spektrum bozukluğu olan bazı çocuklar olgunlaştıkça başkalarıyla daha fazla ilgilenir ve davranışta daha az rahatsızlık gösterebilir. Bazıları, genellikle en az ciddi sorunları olanlar, sonunda normal veya normale yakın yaşam sürdürebilir. Ancak diğerleri, dil veya sosyal becerilerde zorluk çekmeye devam edebilir ve gençlik yıllarında daha kötü davranışsal ve duygusal problemler yaşayabilirler.

Doktor kontrolü

Bebekler kendi hızlarında gelişir ve çoğu anne-baba, bazı ebeveynlik kitaplarında bulunan kesin zaman çizelgelerini takip etmez. Ancak otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar genellikle 2 yaşından önce bazı gecikmiş gelişim belirtileri gösterir.

Çocuğun gelişimi hakkında endişeler varsa veya çocuğun otistik olabileceğinden şüpheleniliyorsa, endişeler bir doktorla paylaşılmalıdır. Bozuklukla ilişkili semptomlar, diğer gelişimsel bozukluklarla da bağlantılı olabilir.

Otizm spektrum bozukluğunun belirtileri; dil becerilerinde ve sosyal etkileşimlerde bariz gecikmeler olduğunda, genellikle gelişimin erken döneminde ortaya çıkar.

Aşağıdaki durumlarda bir doktor, çocuğun bilişsel, dil ve sosyal becerilerinde gecikmeler olup olmadığını belirlemek için gelişim testleri önerebilir:

  • 6 aya kadar gülümsemeyle veya mutlu bir ifadeyle yanıt vermiyorsa
  • 9 aya kadar sesleri veya yüz ifadelerini taklit etmiyorsa
  • 12 aya kadar konuşmaya çalışmıyor veya sürekli susuyorsa
  • 14 aya kadar işaret etme veya el sallama gibi hareketler sergilemiyorsa
  • 16 aya kadar tek kelime söylemiyorsa
  • 18 aya kadar hayali olarak oynamıyor veya numara yapmıyorsa
  • 24 aya kadar sadece birkaç kelime öbekleri söylüyorsa
  • Dil becerilerini veya sosyal becerilerini kaybediyorsa

Tanı

Çocuk doktoru, düzenli kontrollerde gelişimsel gecikmelerin belirtilerini arayacaktır. Çocuk herhangi bir otizm belirtisi gösteriyorsa, değerlendirme için muhtemelen bir çocuk psikiyatristi ve psikolog, pediatrik nörolog veya gelişimsel pediatrist gibi otizm spektrum bozukluğu olan çocukları tedavi eden bir uzman gerekebilir.

Otizm semptom ve ciddiyet açısından büyük farklılıklar gösterdiğinden tanı koymak zor olabilir. Bozukluğu belirlemek için belirli bir tıbbi test yoktur. Bunun yerine ilgili doktor aşağıdaki adımları takip edebilir:

  • Ebeveynlerin çocuğun sosyal etkileşimlerinin, iletişim becerilerinin ve davranışlarının zaman içinde nasıl geliştiğini ve değiştiğini gözlemlemesini isteyebilir.
  • Çocuğa; işitme, konuşma, dil, gelişim düzeyi ile sosyal ve davranışsal sorunlarını kapsayan testler uygulayabilir.
  • Çocuğa yapılandırılmış sosyal ve iletişim teknikleri uygulayabilir ve performansını puanlayabilir.
  • American Psychiatric Association tarafından yayınlanan Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) ‘deki kriterleri kullanabilir. (DSM-5 tanı kriterleri için ilgili sayfayı inceleyebilirsiniz).
  • Teşhisi belirlemek için diğer uzmanlarla görüşebilir.
  • Çocuğun, Rett sendromu veya Frajil X sendromu gibi genetik bir bozukluğa sahip olup olmadığını belirlemek için genetik test önerebilir.

Tedavi

Otizm spektrum bozukluğunu kesin bir şekilde tedavi edecek bir yöntem yoktur. Ayrıca herkese uyan tek bir tedavi yöntemi de yoktur. Mevcut tedavilerin amacı; otizm semptomlarını azaltarak, gelişimi ve öğrenmeyi destekleyerek, çocuğun işlev görme yeteneğini en üst düzeye çıkarmaktır. Okul öncesi yıllarda erken müdahale, çocuğun kritik sosyal, iletişim, işlevsel ve davranışsal becerileri öğrenmesine yardımcı olabilir.

Otizm spektrum bozukluğu için, ev ve okul temelli tedavi ve müdahaleler geniş çaplıdır bununla birlikte çocuğun ihtiyaçları zamanla değişebilir. Doktorlar tedavi yöntemleri hakkında seçenekler önerebilir ayrıca ailenin bulunduğu bölgedeki kaynaklardan faydalanmasına yardımcı olabilir.

Çocuğunuza otizm teşhisi konulduğunda, bir tedavi stratejisi oluşturma konusunda uzmanlarla konuşabilir ve çocuğunuzun ihtiyaçlarını karşılayacak profesyonellerden oluşan bir ekip oluşturmalarını sağlayabilirsiniz.

Tedavi seçenekleri

Tedavi seçenekleri aşağıdakileri içerebilir:

  1. Davranış ve iletişim terapileri:
    Birçok program, otizm spektrum bozukluğuyla ilişkili sosyal, dil ve davranışsal zorlukları ele almaktadır. Bazı programlar, problemli davranışları azaltmaya ve yeni beceriler öğretmeye odaklanır. Diğer programlar, çocuklara sosyal durumlarda nasıl davranacaklarına veya başkalarıyla daha iyi iletişim nasıl kuracaklarını öğretmeye odaklanır. Uygulamalı davranış analizi, çocukların yeni beceriler öğrenmesine ve bu becerileri ödül temelli bir davranış sistemi aracılığıyla, birden çok duruma genelleştirmesine yardımcı olabilir.
  2. Eğitim terapileri:
    Otistik çocuklar genellikle, yüksek düzeyde yapılandırılmış eğitim programlarına iyi yanıt verirler. Başarılı programlar tipik olarak uzman bir ekibi gerektirir. Eğitim terapileri sosyal becerileri, iletişimi ve davranışı geliştirmek için çeşitli aktiviteleri içerir. Yoğun, bireyselleştirilmiş davranışsal müdahaleler hakkında eğitim alan okul öncesi çocuklar, genellikle iyi ilerleme gösterirler.
  3. Aile terapileri:
    Ebeveynler ve diğer aile üyeleri bu terapiler sayesinde; sosyal etkileşim becerilerini geliştiren, sorunlu davranışları yöneten ve günlük yaşam becerilerini ve iletişimi öğreten şekillerde çocuklarıyla nasıl oynanacağını ve etkileşimde bulunacağını öğrenebilirler.
  4. Diğer tedaviler:
    Çocuğun ihtiyaçlarına bağlı olarak, iletişim becerilerini geliştirmek için konuşma terapisi, günlük yaşam aktivitelerini öğretmek için mesleki terapi, hareketi ve dengeyi iyileştirmek için fizik tedavi faydalı olabilir. Bir psikolog, sorunlu davranışları ele almanın yollarını ebeveynlere öğretebilir.
  5. İlaçlar:
    Hiçbir ilaç otizm spektrum bozukluğunun temel belirtilerini iyileştiremez, ancak belirli ilaçlar semptomları kontrol etmeye yardımcı olabilir. Örneğin, çocuk hiperaktif ise belirli ilaçlar verilebilir. Antipsikotik ilaçlar, bazen ciddi davranış problemlerini tedavi etmek için kullanılır ve anksiyete için antidepresanlar reçete edilebilir.

Not: Unutmayın, hangi ilacı ne şekilde alacağınıza doktorunuz karar verecektir.

Diğer tıbbi ve akıl sağlığı koşullarını yönetmek

Otizm spektrum bozukluğuyla beraber çocuklar, gençler ve yetişkinler aşağıdaki problemleri yaşayabilir:

  1. Tıbbi sağlık sorunları:
    Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların; epilepsi, uyku bozuklukları, sınırlı yemek tercihleri veya mide problemleri gibi tıbbi sorunları olabilir. Çocuğunuzun doktoruna bu sorunları en iyi şekilde nasıl yönetebileceğiniz hakkında sorular sorulabilirsiniz.
  2. Yetişkinliğe geçişle ilgili sorunlar:
    Otistik gençler ve genç yetişkinler vücut değişikliklerini anlamakta güçlük çekebilir. Ayrıca, ergenlik döneminde sosyal durumlar giderek daha karmaşık hale gelebilir ve bireysel farklılıklara karşı daha az tolerans olabilir. Ergenlik yıllarında davranış sorunları hem çocuk için hem de çevresindekiler için zorlayıcı olabilir.
  3. Diğer akıl sağlığı bozuklukları:
    Otizm olan gençler ve yetişkinler, genellikle anksiyete ve depresyon gibi diğer akıl sağlığı bozuklukları yaşarlar.

Gelecek için planlama

Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar tipik olarak yaşamları boyunca öğrenmeye ve sorunlarını telafi etmeye devam ederler. Ancak büyük bir çoğunluğu, aileleri tarafından destek görmeye ihtiyaç duymaya devam edecektir. İş, eğitim, yaşam durumu, bağımsızlık ve destek için gereken diğer hizmetler gibi, çocuğun gelecekteki hayatı için planlama yapmak bu süreci daha rahat ve sorunsuz atlatmasına yardımcı olabilir.

Alternatif tıp

Otizm spektrum bozukluğu tedavi edilemediğinden, birçok ebeveyn alternatif veya tamamlayıcı tedaviler arar, ancak bu tedavilerin etkili olduklarını gösteren çok az araştırma vardır veya hiç yoktur. İstemsiz olarak olumsuz davranışlar pekiştirilebilir ve bazı alternatif tedaviler potansiyel olarak çocuğunuz için tehlikeli olabilir.

Not: Çocuk için düşünülen herhangi bir terapinin bilimsel kanıtı hakkında muhakkak doktorla konuşulmalıdır.

Kanıta dayalı tedavilerle birlikte kullanıldığında bir miktar fayda sağlayabilecek tamamlayıcı ve alternatif terapilerin örnekleri aşağıdakileri içerir:

  1. Yaratıcı terapiler:
    Bazı ebeveynler, çocuklarının dokunmaya veya sese duyarlılığını azaltmaya odaklanan sanat terapisi veya müzik terapisi ile eğitimsel ve tıbbi müdahaleyi bir arada desteklemeyi tercih etmektedir. Bu terapiler, diğer tedavilerle birlikte kullanıldığında bir miktar fayda sağlayabilir.
  2. Duyusal temelli terapiler:
    Terapistler bazı duyuları harekete geçirmek için fırçalar, sıkmalı oyuncaklar, trambolinler ve diğer malzemeleri kullanır. Araştırmalar, bu tedavilerin etkili olduğunu göstermemiştir, ancak diğer tedavilerle birlikte kullanıldıklarında bazı faydalar sağlayabilirler.
  3. Masaj:
    Masaj rahatlatıcı olsa da otizm spektrum bozukluğunun semptomlarını iyileştirip iyileştirmediğini belirlemek için yeterli kanıt yoktur.
  4. Evcil hayvan terapisi:
    Evcil hayvanlar arkadaşlık ve eğlence sağlayabilir, ancak hayvanlarla etkileşimin otizm spektrum bozukluğunun semptomlarını iyileştirip iyileştirmediğini belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Tamamlayıcı ve alternatif terapiler zararlı olmayabilir, ancak yardımcı olduklarına dair hiçbir kanıt yoktur. Bazıları ayrıca önemli miktarda ekonomik maliyet içerebilir ve uygulanması da zor olabilir.

Potansiyel komplikasyonlar

Otizm, aşağıdaki gibi sosyal etkileşim, iletişim ve davranışlarla ilgili sorunlara yol açabilir:

  • Okulda sosyalleşme veya öğrenmeyle ilgili sorunlar
  • İş bulma sorunları
  • Bağımsız yaşayamama
  • Sosyal izolasyon
  • Aile içinde strese neden olma veya maruz kalma
  • Mağduriyet ve zorbalığa uğrama

YASAL UYARI! Sitemizde bulunan yazılar tamamen ön bilgi amaçlıdır ve herhangi bir yönlendirme, tavsiye taşımamaktadır. Hiçbir ilacı, tedaviyi ya da sağlığınızla ilgili herhangi bir şeyi, doktorunuzdan habersiz uygulamamalısınız. Bu konuda tüm sorumluluk ziyaretçiye aittir.
Kaynak
1234

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu