Böbrek Taşı Nedir? Nedenleri, Belirtileri ve Tedavisi Nelerdir?

Böbrek taşı nedir?

Böbrek taşı idrarınızda yüksek seviyelerde belirli mineraller olduğunda böbreklerinizden birinde veya her ikisinde oluşan sert, çakıl benzeri parçacıklardır. Böbrek taşları, bir sağlık uzmanı tarafından tedavi edilirse nadiren kalıcı hasara neden olur.

Böbrek taşlarının büyüklüğü ve şekli değişebilir. Kum tanesi kadar küçük veya bezelye kadar büyük olabilirler. Nadiren, bazı böbrek taşları golf topları kadar büyüktür. Böbrek taşları düz ve pürüzlü olabilir, genellikle sarı veya kahverengidir.

Küçük bir böbrek taşı idrar yolunuzdan kendi kendine geçebilir ve çok az ağrıya neden olabilir veya hiç acı olmayabilir. Daha büyük bir böbrek taşı idrar yolu boyunca sıkışabilir. Sıkışan bir böbrek taşı idrar akışınızı engelleyerek şiddetli ağrıya veya kanamaya neden olabilir.

Şiddetli ağrı veya kanama da dahil olmak üzere böbrek taşı belirtileriniz varsa, vakit kaybetmeden doktora görünmelisiniz. Bir üroloji doktoru, herhangi bir ağrıyı tedavi edebilir ve idrar yolu enfeksiyonu (İYE) gibi diğer sorunları önleyebilir.

Ne kadar yaygındır?

Böbrek taşları yaygındır ve yaygınlığı artmaktadır. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’ndeki erkeklerin yaklaşık yüzde 11’inin ve kadınların yüzde 6’sının yaşamları boyunca en az bir kez böbrek taşı olmuştur.

Böbrek taşı türleri

Bu problemi olan insanların hemen hemen hepsi muhtemelen dört ana böbrek taşı tipinden birine sahiptir. Hangi tür olduğu önemlidir çünkü tedavisi genellikle büyüklüklerine, yerlerine ve türüne bağlıdır.

Kalsiyum taşları

Kalsiyum oksalat taşları ve kalsiyum fosfat taşları dahil olmak üzere kalsiyum taşları en yaygın böbrek taşı tipleridir. Kalsiyum oksalat taşları kalsiyum fosfat taşlarından daha yaygındır.

Yiyeceklerden alınan kalsiyum, kalsiyum oksalat taşlarına sahip olma riskini artırmaz. Normalde, kemikleriniz ve kaslarınız tarafından kullanılmayan ekstra kalsiyum böbreklerinize gider ve idrarla temizlenir. Bu gerçekleşmediğinde, kalsiyum böbreklerde kalır ve böbrek taşı oluşturmak için diğer atık ürünlerle birleşir.

Ürik asit taşları

İdrarınız çok fazla asit içerdiğinde ürik asit taşı oluşabilir. Çok fazla balık, kabuklu deniz ürünleri ve et, özellikle de organ eti yemek, idrarda ürik asidi artırabilir.

Struvit taşları

Bir idrar yolu enfeksiyonu geçirdikten sonra struvit taşları oluşabilir. Aniden gelişebilir ve hızla büyüyebilirler.

Sistin taşları

Sistin taşları, kalıtsal bit hastalık türü olan ve sistinüri olarak adlandırılan bir hastalıktan kaynaklanır. Sistinüri, amino asit sistininin böbreklerinize ve idrara sızmasına neden olur.

Böbrek taşı nedenleri

Böbrek taşlarına idrarda yüksek seviyelerde kalsiyum, oksalat ve fosfor neden olur. Bu mineraller normal olarak idrarda bulunur ve düşük seviyelerde sorunlara neden olmaz. İçinde kalsiyum, oksalat ve fosfor bulunan bazı gıdalar da, kalıtsal olarak yatkın kişilerde böbrek taşı riskini artırmaktadır.

Kimler risk altındadır?

Erkeklerin kadınlara göre böbrek taşı geliştirme olasılığı daha yüksektir. Ailenizde böbrek taşı öyküsü varsa, bunları geliştirme olasılığınız daha yüksektir. Ayrıca, bir kez bu sorunu yaşamış insanların da tekrar yaşama olasılığı daha fazladır. Yeterli miktarda sıvı içmezseniz de böbrek taşı geliştirme olasılığınız daha yüksek olabilir.

Aşağıdaki koşullara sahipseniz, böbrek taşı geliştirme olasılığınız daha yüksektir:

• İdrar yollarının tıkanması
• İdrar yollarında kronik ya da uzun süreli inflamasyon
• Kistik böbrek hastalıkları (böbreklerde sıvı dolu keselerin oluşmasına neden olan bozukluklar)
• Sistinüri hastalığı (böbreklerin belirli amino asitleri etkin olarak işleyemediği kalıtsal bir hastalık)
• Sindirim problemleri veya gastrointestinal sistem cerrahisi geçmişi
• Gut hastalığı (eklemlerin ağrılı bir şekilde şişmesi)
• Hiperkalsiüri (idrarın alışılmadık derecede büyük miktarda kalsiyum içermesi)
• Hiperoksalüri (idrarın alışılmadık derecede büyük miktarda oksalat içerdiği bir durum)
• Hiperparatiroidizm (paratiroid bezlerinin çok fazla hormon salgıladığı ve kanda ekstra kalsiyum oluşturduğu bir durum)
• Hiperürikozüri (idrarda çok fazla ürik asit bulunan bir bozukluk)
• Şişmanlık veya obezite
• Tekrarlanan veya tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları

Bunların haricinde; antasitler, indinavir, topiramat gibi bazı ilaçlar da böbrek taşı oluşturma riskinizi artırmaktadır.

Böbrek taşı belirtileri

Böbrek taşlarının belirtileri arasında şunlar vardır:

• Sırt ağrısı, böbrek ağrısı, karın ağrısı veya kasıkta keskin ağrılar
• İdrarınızda hematüri olarak da adlandırılan pembe, kırmızı veya kahverengi kan
• Sürekli idrara çıkma ihtiyacı
• İdrar yaparken ağrı ve yanma
• İdrar çıkaramama veya sadece az miktarda idrara çıkarma
• Bulutlu veya kötü kokulu idrar

Bu belirtilerden herhangi birine sahipseniz hemen bir doktora görünmenizde fayda vardır. Bu belirtiler böbrek taşı veya daha ciddi bir durumunuz olduğu anlamına gelebilir.

Ağrınız kısa ya da uzun sürebilir veya dalgalar halinde gelip gidebilir. Acı ile birlikte mide bulantısı ve kusma yaşayabilirsiniz. Diğer nadir belirtiler arasında ateş ve titreme vardır.

Böbrek taşı teşhisi

Doktorlar böbrek taşlarını teşhis etmek için tıbbi geçmişinizi, fizik muayenenizi, laboratuvar ve görüntüleme testleri kullanır.

Öncelikle doktor, geçmişte böbrek taşı geliştirme olasılığınızı artıran sağlık koşullarınız olup olmadığını soracaktır. Daha sonra ise ailenizde başka birinin bu problemi olup olmadığını, yediğiniz şeyleri ve belirtilerinizi sorabilir. Fizik muayene sırasında genellikle vücudunuzu inceler.

Labaratuvar testleri

İdrar testleri, idrarınızın böbrek taşı riski oluşturan yüksek düzeyde mineral içerip içermediğini gösterebilir. İdrar ve kan testleri, bir doktorun ne tür böbrek taşına sahip olduğunuzu öğrenmesine de yardımcı olabilir.

• İdrar tahlili: İdrar tahlilinde verdiğiniz idrar örneği test edilir. İdrar tahlili, idrarınızda kan ve böbrek taşı oluşturabilecek mineraller olup olmadığını gösterebilir. Beyaz kan hücreleri ve idrardaki bakteriler, idrar yolu enfeksiyonu olduğunu veya olacağını gösterir.
• Kan testleri: Bu prosedürde kan örneği test edilmek için laboratuvara gönderebilir. Kan testi, kanınızda böbrek taşlarına yol açabilecek yüksek miktarda belirli mineral olup olmadığını gösterebilir.

Görüntüleme testleri

Doktorlar böbrek taşlarını bulmak için bazı durumlarda görüntüleme testlerini kullanırlar. Bu testler ayrıca idrar yolunda tıkanma veya doğum kusuru gibi böbrek taşının oluşmasına neden olan olası problemleri de gösterebilir. Bu görüntüleme testleri için anesteziye ihtiyacınız yoktur.

Karın röntgeni

Karın röntgeni, düşük seviyelerde radyasyon kullanan ve film üzerine veya bilgisayara kaydedilen karın görüntüsünü elde eder. Bir röntgen teknisyeni bir hastanede veya poliklinik merkezinde karın röntgeni çeker ve bir radyolog görüntüleri değerlendirir.

Karın röntgeni sırasında bir masanın üzerinde uzanacak veya ayağa kalkacaksınız. Röntgen teknisyeni, röntgen cihazını karnınızın üstüne veya önüne yerleştirecek ve nefesinizi tutmanızı isteyecek, böylece resim bulanık olmayacak. Röntgen teknisyeni sizden ek resimler için konum değiştirmenizi isteyebilir.

Abdominal röntgenler idrar yolunda böbrek taşlarının yerini gösterebilir. Karın röntgeninde tüm taşlar görülmez. 

Bilgisayarlı tomografi taramaları

Bilgisayarlı tomografi taramaları, idrar yolunuzun görüntülerini oluşturmak için röntgen ve bilgisayar teknolojisinin bir kombinasyonunu kullanır. Kontrast maddesi olmayan bir bilgisayarlı tomografi taraması en sık idrar yolunuzu görüntülemek için kullanılsa da, bir doktor size kontrast maddesi enjeksiyonu verebilir. Kontrast maddesi, görüntüleme testleri sırasında vücudunuzdaki yapıların daha kolay görülmesini sağlayan bir boya veya başka bir maddedir.

Bilgisayarlı tomografi taramaları, taş idrar yolunu tıkıyorsa, böbrek taşının boyutunu, yerini ve oluşmasına neden olabilecek koşulları gösterebilir.

Böbrek taşı tedavisi

Doktorlar genellikle böbrek taşlarını boyutlarına, konumlarına ve ne tür olduklarına göre tedavi ederler.

Küçük böbrek taşları tedavi edilmeden idrar yolunuzdan geçebilir. Bir böbrek taşını kendi başınıza düşürebiliyorsanız, doktorunuz böbrek taşını özel bir kapta süzmenizi ve ayırmanızı isteyebilir. Doktor, taşın hangi tür olduğunu bulmak için böbrek taşını bir laboratuvara gönderecektir.

Doktorlar tarafından bazen bol miktarda su içilmesi tavsiye edilebilir ve ağrı oluşuyorsa, ağrı kesici reçete edebilirler. İdrar yolunuzu tıkayan veya büyük ağrıya neden olan daha büyük böbrek taşları acil tedaviye ihtiyaç duyabilir. Kusuyorsanız ve su içemiyorsanız, hastaneye gitmeniz gerekebilir.

Bazı durumlarda ilaç reçete edilebilir veya bir ürolog aşağıdaki tedavilerle böbrek taşını çıkarabilir veya küçük parçalara bölebilir:

İlaç tedavisi

Şiddetli ağrı durumları ağrı kesici gerektirebilir. Eğer taşlar bir enfeksiyondan kaynaklanıyorsa antibiyotiklerle tedavi gerektirir. Diğer ilaçlar şunları içerir:

• Ürik asit taşı tedavisi için allopurinol
• Kalsiyum taşının oluşumunu önlemek için tiazid diüretikleri
• İdrarı daha az asidik yapmak için sodyum bikarbonat
• Kalsiyum taşının oluşumunu önlemek için fosfor çözeltileri
• Ağrı durumları için ibuprofen
• Ağrı durumları için asetaminofen
• Ağrı durumları için naproksen sodyum

Unutmayın, hangi ilacı ne şekilde alacağınıza doktorunuz karar verecektir.

Şok dalgası litotripsi

Doktor, böbrek taşını küçük parçalara ayırmak için şok dalgası litotripsi kullanabilir. Daha sonra böbrek taşının küçük parçaları idrar yolunuzdan geçer. Bu ayakta tedavi prosedürü sırasında, doktor size anestezi verebilir.

Sistoskopi ve üreteroskopi

Sistoskopi sırasında, doktor üretra veya mesanede bir taş bulmak, üretranın ve mesanenin içine bakmak için bir sistoskop kullanır. Üreteroskopi sırasında, doktor üreterlerin ve böbreklerin astarının ayrıntılı görüntülerini görmek için sistoskoptan daha uzun ve daha ince bir üreteroskop kullanır. Taş bulunduğunda, doktor onu alabilir veya daha küçük parçalara bölebilir. Doktor bu prosedürleri anestezi ile hastanede gerçekleştirir. Genellikle aynı gün eve gidebilirsiniz.

Perkütan nefrolitotomi

Doktor, böbrek taşını bulmak ve çıkarmak için nefroskop adı verilen ince bir görüntüleme aracı kullanır. Doktor, ilgili aracı sırtınızda açılan küçük bir kesikle doğrudan böbreğinize sokar. Daha büyük böbrek taşlarını parçalamak için bir lazer kullanabilir. Bu prosedür anestezi alıntıda yapılır ve birkaç gün hastanede kalmanız gerekebilir.

Diğer tedaviler ve sonrası

Bu prosedürlerden sonra, bazen ürolog, taşın geçmesine yardımcı olmak için idrar yolunuzda üreter stent adı verilen ince ve esnek bir tüp bırakabilir. Böbrek taşı çıkarıldıktan sonra, doktorunuz ne tür olduğunu öğrenmek için böbrek taşını veya parçalarını laboratuvara gönderir.

Ayrıca doktor böbrek taşı geçtikten veya çıkarıldıktan sonra 24 saat boyunca idrarınızı toplamanızı isteyebilir. Daha sonra, bir günde ne kadar idrar ürettiğinizi ve idrarınızdaki mineral seviyelerini ölçebilir. Her gün yeterli idrar yapmazsanız veya yüksek mineral seviyelerinde bir probleminiz varsa, taş oluşturma olasılığınız daha yüksektir.

Böbrek taşı önlenebilir mi?

Çoğu böbrek taşını önlemenin en iyi yolu her gün yeterli miktarda sıvı içmektir. Çoğu insan günde 8 ila 12 bardak sıvı içmelidir. Böbrek hastalığınız varsa ve sıvıları sınırlamanız gerekiyorsa, doktorunuza her gün ne kadar sıvı almanız gerektiğini sorun.

Diyetinizdeki sodyum ve hayvansal proteini sınırlamak da böbrek taşlarını önlemeye yardımcı olabilir. Doktorunuz böbrek taşınızın türünü öğrenebilirse, gelecekteki böbrek taşlarını önlemeye yardımcı olmak için size özel diyet önerileri verebilir.

Böbrek taşı oluşma olasılığını artıran bir sağlık durumunuz varsa, doktorunuz bu durumu tedavi etmek için ilaç almanızı söyleyebilir. Asla doktorunuzla konuşmadan herhangi bir tedaviye veya diyete başlamayın veya durdurmayın!

Kaynak: American Kidney Fund

Not: Konu hakkında ilgili videoyu aşağıdan izleyebilirsiniz:

Dr. Emrah Gürkan

20 Nisan 1984 İstanbul doğumluyum. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi mezunuyum ve özel bir hastanede çalışıyorum. Halkın sağlıklı ve kaliteli bilgilere ulaşması için Medikal Rehber sitesi için yazıyorum, bazen de yazılanları gözden geçirip onaylıyorum.