Bademcik İltihabı (Şişmesi) Neden Olur? Bademcik İltihabına Ne İyi Gelir?
Bademcikler, boğazın her iki yanında bulunan küçük bezlerdir. Esasen bağışıklığı korumaya ve oral girişi patojenler (mikroplar) tarafından korumaya yardımcı olan bezlerdir. Bademcik iltihabı, bu bademciklerin enfekte olduğu veya iltihaplandığı, şiştiği bir durumu tanımlar. Aşağıda daha fazla bilgi bulabilirsiniz.
Bademcik iltihabı (şişmesi) nedir?
Bademcikler boğazın her iki yanında bulunan lenf düğümleridir. Bir savunma mekanizması olarak işlev görürler ve vücudun enfeksiyon kapmasını önlemeye yardımcı olurlar. Bademcikler enfekte olduğunda, bademcik iltihabı veya şişmesi meydana gelir, bu durum tıbbi olarak tonsilit olarak ifade edilir.
Bademciklerde iltihap her yaşta ortaya çıkabilir, ayrıca yaygın bir çocukluk hastalığıdır. Çoğunlukla okul öncesi yaşlarda olan çocuklarda görülebilir. Bademcik şişmesinin belirtileri arasında; boğaz ağrısı, şişmiş bademcikler ve yüksek ateş yer alır.
İlgili tazı: Boğaz ağrısı neden olur, nasıl geçer?
Tonsilit bulaşıcı olabilir ve streptokok boğaz farenjitine neden olan Streptococcal bakteriler gibi çeşitli yaygın virüs ve bakterilerden kaynaklanabilir. Strep boğaz ağrısından kaynaklanan bademcik şişmesi veya iltihabı, tedavi edilmediği takdirde, ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bademcik iltihabının teşhisi oldukça kolaydır. Belirtiler genellikle 7 ila 10 gün içinde geçmektedir.
Akut tonsilit
Akut tonsilit veya akut bademcik iltihabı; çocuklarda son derecede yaygın görülür. Aslında, hemen hemen her çocuk muhtemelen hayatında en az bir kez bademcik iltihabı yaşayabilir. Semptomlar yaklaşık 10 gün veya daha kısa sürerse, akut olarak kabul edilir. Semptomlar daha uzun sürerse veya yıl içinde birçok kez geri gelirse, kronik veya tekrarlayan bademcik iltihabı olabilir.
Akut tonsiliti tedavi etmek muhtemelen ev koşullarında mümkündür, ancak bazı durumlarda antibiyotikler gibi başka tedavi yöntemleri de gerekebilir.
Kronik bademcik iltihabı
Kronik bademcik iltihabı veya kronik tonsilit semptomları, akut formundan daha uzun sürer. Bu durumda hastada aşağıdaki belirtiler uzun süreli görülebilir:
- Boğaz ağrısı
- Ağız kokusu
- Boğazda kaşıntı ve kuruluk
- Halsizlik
- Yutma güçlüğü
- Boyunda hassas lenf düğümleri
Kronik bademcik iltihabı; bademciklerin çatlaklarında ölü hücrelerin, tükürüğün ve yiyecek gibi maddelerin biriktiği bademcik taşlarına da neden olabilir. Bunlar kendiliğinden gevşeyebilir veya bir doktor tarafından çıkarılmaları gerekebilir. Kronik bademcik iltihabınız varsa, doktorunuz, bademciklerinizi cerrahi olarak çıkarmak için bademcik ameliyatı önerebilir.
Tekrarlayan bademcik iltihabı
Kronik türde olduğu gibi, tekrarlayan bademcik iltihabı için standart tedavi, bademcik ameliyatıdır. Tekrarlanan bademcik iltihabı belirtileri aşağıdakileri içerebilir:
- 1 yılda en az 5 ila 7 kez bademcik şişmesiyle beraber boğaz ağrısı yaşanması
- Önceki 2 yılın her birinde en az 5 kez şişme meydana gelmesi
- Önceki 3 yılın her birinde en az 3 kez iltihap meydana gelmesi
2018 yılında yapılan bir araştırma, kronik ve tekrarlayan bademcik iltihabının bademcik kıvrımlarındaki biyofilmlerden kaynaklanabileceğini düşündürmektedir. Biyofilmler, tekrarlayan enfeksiyonlara neden olabilen antibiyotik direnci artmış mikroorganizma topluluklarıdır.
Ayrıca genetik faktörler de tekrarlayan bademcik iltihabının bir nedeni olabilir. 2019 yılında yapılan bir çalışma, tekrarlayan bademcik şişmesi olan çocukların bademciklerini incelemiştir. Çalışma, genetiğin streptokok boğaz ağrısına ve bademcik iltihabına neden olan, A grubu streptokok bakterilerine karşı zayıf bir bağışıklık tepkisi olabileceğini bulmuştur.
Bademcik iltihabı (şişmesi) bulaşıcı mıdır?
Bademcik iltihaplıysa veya şişmişse, herhangi bir belirti geliştirmeden 24 ila 48 saat içerisinde hastalık bulaşıcı olabilir. Yani hastalığın belirtilerini hissetmeye başlayana kadar, hastalar hastalığı yayabilirler. Hasta bakteriyel bademcik şişmesi için antibiyotik alırsa, hastalık 24 saat sonra bulaşıcılığını yitirir.
Enfeksiyonu olan biri öksürür veya hapşırırsa; sağlıklı olan başka birisi bu damlacıkları solursa bademcik iltihabı (tonsilit) geliştirebilir. Hastanın dokunduğu, kapı kolu gibi kontamine (ortak kullanımdaki) bir nesneye başkası dokunursa ve ardından burnuna veya ağzına temas ederse tonsilit geliştirebilir. Birçok insanla temas halinde olmak, bademcik iltihabına maruz kalma riskini artırır. Okul çağındaki çocukların hastalığa yakalanmasının nedeni budur. Semptomlar varsa, bademcik iltihabının yayılmasını önlemek için evde kalmak en iyisidir.
Bademcikleri şişmiş biriyle temastan sonra, semptomların gelişmesi genellikle 2 ila 4 gün sürmektedir.
Bademcik iltihabı (şişmesi) neden olur?
Bademcikler, hastalığa karşı ilk savunma hattıdır. Vücudun enfeksiyonla savaşmasına yardımcı olan beyaz kan hücreleri üretirler. Bademcikler, ağızdan ve burundan vücuda giren bakteri ve virüslerle savaşır. Bununla birlikte, bazı durumlarda bademcikler bu istilacıların neden olduğu enfeksiyona karşı savunmasız hale gelebilirler. Bademcik iltihabına, soğuk algınlığı gibi bir virüs veya streptokok boğaz ağrısı gibi bakteriyel bir enfeksiyon neden olabilir.
Viral bademcik iltihabının nedenleri
Virüsler, bademcik iltihabının en yaygın nedenidir. Soğuk algınlığına neden olan virüsler dahil olmak üzere tonsilite aşağıdaki virüsler de neden olabilir:
- Rinovirüs
- Epstein Barr Virüsü
- Hepatit A
- HIV
Epstein-Barr virüsü hem mononükleoz hem de bademcik iltihabına neden olabileceğinden, bazen mono hastalarında ikincil bir enfeksiyon olarak bademcik şişmesi gelişir. Viral bademcik iltihabı varsa belirtiler arasında öksürük veya burun tıkanıklığı olabilir. Antibiyotikler virüsler üzerinde işe yaramaz, ancak hasta vücudunun iyileşmesine yardımcı olmak için susuz kalmayarak, reçetesiz satılan ağrı kesicileri alarak ve dinlenerek, standart semptomları tedavi edebilir.
Bakteriyel bademcik iltihabının nedenleri
Bademcik iltihabı vakalarının yaklaşık %15 ila 30’u bakterilerden kaynaklanmaktadır. Çoğunlukla streptokok cinsi bakteriler şişmeye neden olur, ardından boğaz ağrısı başlar, ancak diğer bakteriler de bademcik iltihabına neden olabilir. Bakteriyel kökenli bademcik şişmesi, 5 ile 15 yaş arasındaki çocuklarda daha yaygındır. Doktorlar, gerekli olmasa da bakteriyel bademcik iltihabının semptomlarını tedavi etmek için antibiyotikler yazabilir.
Bademcik iltihabı (şişmesi) belirtileri nelerdir?
Bademcik iltihabının olası semptomları aşağıdakileri içermektedir:
- Boğaz ağrısı
- Yutma sırasında zorluk veya ağrı
- Kısık ses
- Ağız kokusu
- Yüksek ateş
- Titreme
- Kulak ağrısı
- Karın ağrısı
- Baş ağrısı
- Çene ve boyun hassasiyeti
- Kırmızı ve şişmiş görünen bademcikler
- Beyaz veya sarı lekeli bademcikler
Küçük çocuklarda bademcik iltihabı veya şişmesi durumunda; sinirlilik artışı, iştahsızlık veya aşırı salya akıntısı gibi belirtiler de fark edilebilir.
Ne zaman doktora görünmeli?
Bir kişi aşağıdaki belirtilerle karşılaşırsa bir doktora görünmelidir:
- Yüksek ateş
- Kas güçsüzlüğü
- Boyun tutulması
- Geçmeyen boğaz ağrısı
Nadir durumlarda, bademcikteki iltihap boğazın şiddetli bir şekilde şişmesini tetikler ve bu nefes almada zorluğa neden olur. Böyle bir durumda, derhal tıbbi yardım alınmalıdır.
Bademcik iltihabı (şişmesi) nasıl teşhis edilir?
Bademcikte iltihap ve şişme çoğu zaman doktoru görmeye gerek kalmadan evde tedavi edilebilir. Çoğu insan, bakteriyel bir enfeksiyonu olsa bile, antibiyotik olmadan bir hafta içinde durumların düzeldiğini fark eder. Semptomlar iyileşmiyorsa, doktor başka bir neden için etkilenen kişinin boğazını kontrol etmek isteyebilir.
Doktorunuz, belirtilerinizi soracak ve sizi fizik muayene edecektir. Bazı durumlarda doktorunuz, bademciklerinizi daha iyi görebilmek için, dilinizi nazikçe aşağı bastırmak için bir dil bastırıcı (düz tahta çubuk) da kullanabilir. Ayrıca, şişmiş lenf bezleri olup olmadığını görmek için boynunuzun etrafını muayene edebilir. Doktorunuz genellikle söylediğiniz belirtilerden, boğazınızın ve bademciklerinizin nasıl göründüğünden bademcik iltihabını teşhis edecektir.
Bademcik iltihabının semptomları, glandüler ateşe (enfeksiyöz mononükleoz-IM) benzer olabilir. Glandüler ateş en çok gençleri ve genç yetişkinleri etkileyen bir enfeksiyondur. Glandüler ateş çok kötü bir boğaz ağrısına, aşırı yorgunluğa, hafif yükselmiş ateşe ve boyunda şişmiş lenf bezlerine neden olabilir. Doktorunuz, sizde glandüler ateşi olabileceğini düşünürse, kan testi yaptırmanızı isteyebilir.
Bademcik iltihabı (şişmesi) nasıl geçer?
Tonsilit tedavisinin ilk basamağı evde kendi kendine bakımdır. Ancak bazı durumlarda aşağıdaki gibi tıbbi tedaviler gerekebilir.
Antibiyotikler
Bademcik iltihabına bakteriyel bir enfeksiyon neden oluyorsa, doktorunuz, antibiyotik reçete edecektir. 10 gün boyunca ağızdan alınan penisilin, A grubu streptokokların neden olduğu bademcik iltihabı için reçete edilen en yaygın antibiyotik tedavisidir. Hastanın penisiline alerjisi varsa, doktor alternatif bir antibiyotik yazacaktır.
Semptomlar tamamen geçse bile, antibiyotikler reçete edildiği şekilde ve tam olarak alınmalıdır. Tüm ilaçların belirtildiği şekilde alınmaması, enfeksiyonun kötüleşmesine veya vücudun diğer bölgelerine yayılmasına neden olabilir. Antibiyotik tedavisini talimat verildiği gibi tamamlamamak, romatizmal ateş ve ciddi böbrek iltihabı riskini artırabilir.
İlacınızdan belirlenen dozu almayı unutursanız ne yapmak gerektiği konusunda doktorunuza veya eczacınıza danışın. Unutmayın, hangi ilacı ne şekilde alacağınıza doktorunuz karar verecektir.
Bademcik ameliyatı
Bademciklerin cerrahi olarak alınması, antibiyotik tedavisine yanıt vermeyen ve tekrarlayan bademcik iltihabını tedavi etmek için kullanılır. Bademcik şişmesi, aşağıdaki gibi yönetilmesi zor komplikasyonlara neden oluyorsa da bademcik ameliyatı yapılabilir:
- Obstrüktif uyku apnesi
- Nefes alma zorluğu
- Yutma güçlüğü
- Antibiyotik tedavisi ile düzelmeyen iltihap
Bademcik ameliyatında; etkilenen kişinin çok küçük olmadığı, karmaşık bir tıbbi durumu olmadığı veya ameliyat sırasında komplikasyonlar ortaya çıkmadığı sürece, tam bir iyileşme genellikle 7 ila 14 gün sürmektedir. Ameliyat geçiren neredeyse herkes, bu iyileşme süresi boyunca boğaz ağrısı çeker. Bu süreç boyunca soğuk, ılık veya yumuşak gıdalarla beslenilmesi tavsiye edilir.
Bademcik iltihabına ne iyi gelir?
1- Bol miktarda ılık sıvı tüketmek
Çorbalar, et suları ve çaylar dahil olmak üzere ılık sıvılar tüketmek, boğaz ağrısını ve bademcik şişmesini yatıştırmaya yardımcı olabilir. Bitki çayları rahatsızlığınıza yardımcı olabilir, çünkü bitki çaylarının içerdiği bileşenler, ağız ve boğazdaki mukoza zarları üzerinde tahrişi yatıştırabilecek bir etkiye sahiptir. Bununla birlikte, bitki çaylarının bademcik iltihabı semptomlarını tedavi etmeye yardımcı olduğuna dair yalnızca zayıf kanıtlar vardır.
2- Soğuk yiyecekler yemek
Soğuk yoğurt veya dondurma gibi soğuk ve yumuşak yiyecekler, yemek boğazı uyuşturarak geçici ağrı kesici etki sağlarlar. Bununla birlikte; buzlu dondurma, buzlu meyve suları ve soğuk su içmek de etki gösterebilir. Diğer seçenekler arasında nane veya mentol içeren içecekler veya sakızlar bulunur. Bu bileşenler de boğazda benzer bir soğuma ve uyuşma hissi sağlayabilir.
3- Sert gıdalardan kaçınmak
Bademcik şişmesine iyi gelen şeylerden birisi de sert gıdalardan kaçınmaktır. Bademcik iltihabı yaşayan kişiler için sert veya katı yiyecekler yemek rahatsız edici, hatta ağrılı olabilir. Sert yiyecekler boğazı çizerek daha fazla tahrişe ve iltihaplanmaya neden olabilir.
Kaçınılması gereken yiyecekler aşağıdakileri içerebilir:
- Cipsler
- Krakerler
- Kuru tahıl
- Kızarmış ekmek
- Ham havuçlar
- Çiğ elma
Etkilenen kişiler semptomları geçene kadar yutması veya yemesi daha kolay olan çorbalara, et sularına, yumuşak yiyeceklere ve dondurulmuş meyve sularına yönelmelidir, çünkü bunlar kuru yiyeceklerden daha etkilidir.
4- Tuzlu su ile gargara yapmak
Tuzlu su ile gargara yapmak, boğazın arkasındaki ağrıyı ve gıcığı geçici olarak yatıştırabilir. Etkilenen kişiler; dörtte bir çay kaşığı tuzu, yarım su bardağı ılık suya ekleyerek ve tuz eriyene kadar karıştırıp, tuzlu suyla gargara yapabilirler. Karışımı yutmaktan kaçındığınız sürece, işlemi gerektiği kadar sık tekrarlamak güvenlidir.
UYARI: Gargara yapmak, sıvıyı soluma ve boğulma riski olduğundan küçük çocuklar için uygun değildir.
5- İç ortamın nem oranının artırılması
Bademcik şişmesine ne iyi gelen şeylerden birisi de solunan havadaki nem oranının artmasıdır. Kuru hava boğaz ağrısını daha da yoğunlaştırabilir. Bademcik iltihabı olan kişiler, hava nemlendirici bir cihazdan yararlanabilirler. Bu tür cihazlar nemi havaya geri vererek, boğaz rahatsızlığını hafifletmeye yardımcı olabilir. Ancak, zararlı küf ve bakterilerin büyümesini önlemek için, hava nemlendiricileri her gün temizlenmelidir. Bu tür cihazlar alamayan kişiler bunun yerine sıcak bir duş alabilir veya su buharı solumayı deneyebilirler.
6- Sesi zorlamaktan kaçınmak
Bademcik şişmesine iyi gelen şeylerden birisi de sesi zorlamaktan kaçınmaktır. Bademcik şişmesi sesin boğuklaşmasına neden olabilir. Sesi yükselterek bu duruma karşı koymak cazip gelebilir, ancak bunu yapmak boğazın daha fazla tahriş olmasına neden olur. Konuşmak acı verici ise, kişi mümkün olduğunca sesini dinlendirmeye çalışmalıdır. Ayrıca, konuşmakta güçlük çekmek bazen bir komplikasyona işaret edebileceğinden doktora görünmek önemlidir.
7- Bol bol dinlenmek
Bademcik şişmesi olan kişiler, mümkün olduğu kadar dinlenmelidir. Dinlenme, vücudun viral veya bakteriyel enfeksiyonla savaşmasına izin verecektir. İşe ya da okula gitmeye devam etmek, bir kişinin daha uzun süre hasta olma olasılığını artırmakla kalmaz, aynı zamanda başkalarını da enfeksiyon bulaştırma riskiyle karşı karşıya bırakabilir.
8- Reçetesiz olarak alınabilen ağrı kesiciler
Bir eczacıya veya doktora danışarak alınan ağrı kesiciler boğaz ağrısı, ateş ve diğer ağrılı bademcik iltihabı semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. Bu ilaçlar arasında; parasetamol, ibuprofen, aspirin bulunabilir. Doktora veya eczacıya danışarak, düzenli aralıklarla analjezik ilaçlar almak, gün boyunca ağrının azalmasına yardımcı olabilir.
UYARI: Aspirin, Reye sendromu adı verilen yaşamı tehdit eden bir hastalığa neden olabileceğinden çocuklar için uygun değildir.
9- Boğaz pastilleri
Bazı boğaz pastilleri, boğazı uyuşturmak ve yatıştırmak için anestezik ilaçlar içerir. Pastillerin birçoğu ayrıca şişliği ve iltihabı azaltmak için, iltihap önleyici maddeler içerir. Boğaz pastillerinin faydalarından biri, doğrudan iltihaplanma olan bölgeye ağrı kesici etki etmeleridir. Bazı pastiller ayrıca antiseptik maddeler de içerir. Bunlar, bakteriyel bademcik şişmesinden sorumlu bakterileri yok etmeye yardımcı olur. Ancak pastiller, boğulma riski taşıdıkları için küçük çocuklar için uygun değildir. Bazıları ayrıca çocuklarda olumsuz etkilere neden olabilen benzokain içerebilir.
10- Boğaz spreyleri ve gargaralar
Boğaz spreyleri ve gargaralar; anestezik, antienflamatuvar ve antiseptik ilaçları doğrudan boğaza vermenin başka bir yoludur. Etkilenen kişiler doktora veya eczacıya danışarak aşağıdaki etkin maddeleri içeren bir boğaz spreyi kullanabilirler:
- Benzidamin
- Benzokain (sadece büyük çocuklar ve yetişkinler için)
- Setilpiridinyum klorür
- Klorheksidin glukonat
Bademcik iltihabı (şişmesi): Video
Sonuç olarak
Bademcik şişmesi hem çocukları hem de yetişkinleri etkileyebilen yaygın bir rahatsızlıktır. Bundan dolayı birçok insan, bademcik şişmesine ne iyi gelir diye merak etmektedir. Çoğu bademcik iltihabı birkaç gün içinde tıbbi tedavi gerektirmeden geçmektedir. Bu arada, çeşitli ev ilaçları ve reçetesiz ağrı kesiciler, tonsilitin rahatsız edici semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.
Bademcik şişmesi bazen daha ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Kişide yeni semptomlar ortaya çıkıyorsa veya semptomlar kötüleşme eğilimindeyse, en kısa zamanda bir doktora gidilmelidir.
Kaynak ve ileri okuma:
- https://www.mayoclinic.org/
- https://www.nhs.uk/
- https://www.healthline.com/
- https://www.webmd.com/
- https://medlineplus.gov/
- https://www.medicinenet.com/